W pierwszych miesiącach 1949 roku Urząd Bezpieczeństwa ÁVH odnotował w południowej części Wielkiej Niziny Węgierskiej pojawienie się zorganizowanych grup, które za cel swojego działania obrały obalenie komunistycznej dyktatury. Grupy te składały się z chłopów i pasterzy zamieszkujących odosobnione rodzinne gospodarstwa-osady (tzw. tanya) na obszarze puszty. Jesienią 1949 r. w rękach ÁVH znalazło się 60 osób kierujących ruchem, który zawiązał się latem 1948 roku na obszarze położonym w pasie pomiędzy miastami Orosháza i Hódmezővásárhely (ok. 40 km od Segedyna), a następnie rozprzestrzenił się na nieomal całą Wielką Nizinę Węgierską. Impulsem dla stworzenia antykomunistycznego ruchu pod wodzą straconych później Istvána Kovácsa i János Blahó, stał się kryzys jugosłowiański zapowiadający wybuch kolejnej wojny.
Zasadniczą rolę w powstawaniu Białej Gwardii odegrało jednak pozostanie na terytorium Węgier wojsk sowieckich (pomimo zawarcia pokoju), jak i narastające represje związane z przymusową kolektywizacją. Do Białej Gwardii starali się dotrzeć zarówno funkcjonariusze ÁVH, jak i zachodnie służby wywiadowcze. Na pierwszej znanej liście tajnych współpracowników ÁVH zwerbowanych w szeregach Białej Gwardii w 1949 roku widnieją 324 nazwiska, a na kolejnej, 3 lata później już około tysiąca. Sama Biała Gwardia liczyła, jak szacują autorzy książki, kilkadziesiąt tysięcy członków oraz sympatyków. Pomimo kolejnych fal aresztowań, ruch rozprzestrzenił się także na inne regiony kraju. Np. w województwie Zala w 1955 roku przysięgę złożyło 976 nowych członków Białej Gwardii.
Biała Gwardia najsilniejsza pozostawała jednak we wspomnianym już pasie położonym między miastami Orosháza i Hódmezővásárhely, co wynikało z unikalnej struktury społecznej, tj. istnienia rozrzuconych po puszcie rodzinnych chłopskich gospodarstw – tanya, gdzie od wieków w stosunku do rodzinnych i sąsiedzkich więzi mniejsze znaczenie odgrywała władza państwowa czy gminna administracja. Tutaj także Biała Gwardia dzieliła się wyraźnie na część cywilną i wojskową. Ta ostatnia – pod dowództwem majora Ferenca Kissa, zajmowała się ćwiczeniami, gromadzeniem broni pochodzącej z obu wojen światowych oraz przygotowywaniem planów opanowania poczt i głównych dróg w momencie wybuchu wojny z Jugosławią.
Choć do wybuchu wspomnianej nigdy nie doszło, Biała Gwardia odegrała chwalebną rolę w 1956 roku, od pierwszych dni powstania aktywnie angażując się w pomoc dla walczącego Budapesztu.
Zdekonspirowani członkowie Białej Gwardii do samego upadku komunizmu byli inwigilowania i śledzeni przez organy represji Węgierskiej Republiki Ludowej.
Tych i wielu innych ciekawych informacji dowiadujemy się z książki pary autorów tworzonej przez byłą wiejską nauczycielkę ze Zbiorczej Szkoły Podstawowej dla młodzieży zamieszkałej w osadach tanya w Szentes oraz jej syna - profesora historii na Uniwersytecie Katolickim w Budapeszcie. W ten sposób opisana w książce historia Białej Gwardii działającej w rodzinnych stronach obu autorów, przedstawiona jest zarówno w skali mikro, na poziomie dziejów poszczególnych rodzin, jak i historii całego kraju w omawianym okresie. Silną stroną książki są też zamieszczone w niej zdjęcia (ludzi, osad) oraz fragmenty akt ÁVH dotyczących czołowych postaci antykomunistycznego ruchu.
Wartym podkreślenia wydaje się też fakt, że temat węgierskiej Białej Gwardii nie stał się dotąd przedmiotem zainteresowania ze strony polskich historyków. Dlatego przetłumaczenie i wydanie książki Chłopska ballada. Biała Gwardia na Wielkiej Nizinie Węgierskiej, miałoby prekursorski walor w Polsce.
MS
Sándorné Őze, Sándor Őze: Magyar parasztballada. Fehérgárda a Dél-Alföldön (Chłopska ballada. Biała Gwardia na Wielkiej Nizinie Węgierskiej), Hódmezővásárhely 2005, s. 460, ISBN 963 866 683 8.