Dokładnie 130 lat temu w Szerokiej urodził się Henryk Sławik. Powstaniec śląski, PPS-owiec, dziennikarz i dyplomata, który podczas wojny przedostał się na Węgry, gdzie z narażeniem życia uratował tysiące Żydów podczas niemieckiej okupacji.

Na zdjęciu część nabrzeża Budy między mostem Rakoczego a mostem Petofiego w węgierskiej stolicy, od 2015 roku nazwana imieniem polskiego dyplomaty i działacza Henryka Sławika. Podczas drugiej wojny światowej uratował on tak wiele osób, że obecnie nazywany jest „polskim Wallenbergiem”, a także „śląskim Schindlerem”. Fot. Noemi Bruzak/MTI/PAP/EPA

Gdy wybuchła druga wojna światowa urodzony w 1894 roku Henryk Sławik przedostał się przez Rumunię na Węgry, gdzie dołączył do około 120 tysięcy Polaków, którzy nad Dunajem szukali schronienia przed wojną. Szybko, bo już w listopadzie 1939 roku, został prezesem Komitetu Obywatelskiego ds. Opieki nad Uchodźcami Polskimi na Węgrzech. We współpracy z delegatem węgierskiego rządu ministrem, pochodzącym ze znanej konserwatywnej rodziny Józsefem Antallem, wystawiał fałszywe dokumenty (między innymi metryki chrztu). W ten sposób na Węgrzech pojawiło się nagle bardzo wiele dzieci o takich nazwiskach jak Bem, Chopin, Kościuszko, Matejko czy nawet Mickiewicz. Tego typu aryjskie dokumenty umożliwiły uratowanie życia kilkudziesięciu tysiącom uciekającym z Polski Żydów.

Pomógł również utworzyć – przy współpracy z węgierskimi duchownymi – sierociniec dla żydowskich dzieci w Vácu pod Budapesztem, który oficjalnie działał pod szyldem sierocińca dla dzieci polskich oficerów.

Za swoją działalność zapłacił życiem. Po wkroczeniu Niemców na Węgry mógł uciec ze szwajcarską wizą, ale odmówił, aby nie zostawiać bez opieki swoich wychowanków. W połowie lipca 1944 roku został aresztowany przez Gestapo i po bardzo brutalnym śledztwie został skazany na śmierć za niesienie pomocy Żydom. Henryk Sławik został zamordowany przez niemieckich katów 23 sierpnia 1944 roku w obozie koncentracyjnym Gusen I (Mauthausen). Do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück trafiła również żona Henryka Sławika, ale udało jej się przeżyć. Również wiele żydowskich dzieci, które umieszczono w sierocińcu w Vácu, udało się ocalić przed niemieckimi zbrodniarzami.

Niezwykła działalność Henryka Sławika sprawiła, że na kartach historii zapisał się jako bohater trzech narodów: polskiego, węgierskiego oraz żydowskiego. Po wojnie komunistyczne władze skazały Henryka Sławika na zapomnienie. Dopiero po zmianie reżimu Henryk Sławik został został pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego oraz Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Za uratowanie tysięcy Żydów podczas drugiej wojny światowej w 1990 roku został pośmiertnie uhonorowany tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata przez izraelski instytut Yad Vashem.

W roku 2016 w warszawskiej Dolinie Szwajcarskiej odsłonięto symboliczną ławeczkę Sławika i Antalla. Niecały rok później podobny pomnik stanął również na placu Gyoergya Goldmanna w węgierskiej stolicy. W Budapeszcie na cześć polskiego bohatera nazwano również część nabrzeża Budy między mostem Rakoczego a mostem Petofiego. W 2018 roku polski Sejm przez aklamację uchwałę w sprawie uczczenia Henryka Sławika, podkreślając w uchwalę, że zajmuje on „szczególne miejsce w panteonie polskich bohaterów”, a posłowie zadeklarowali w dokumencie wobec Sławika swoje „najwyższe uznanie za bohaterstwo i poświęcenie w ratowaniu polskich uchodźców w czasie II wojny światowej”.

W 2021 roku w Szerokiem – rodzinnej miejscowości bohatera, która obecnie jest jedną z dzielnic Jastrzębia-Zdroju – odsłonięto pomnik Henryka Sławika w formie ławki postumentu, którą usytuowano w taki sposób, aby upamiętniony Sławik spoglądał w kierunku domu, w którym się wychował. W centrum Katowic Sławik ma też poświęconą sobie tablicę i pomnik.

Również Antall został w roku 1990 pośmiertnie uhonorowany tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Jego syn – Jozsef Antall junior – został zaś w 1990 roku pierwszym premierem demokratycznych Węgier.

(J)