Dokładnie 150 lat temu – 17 listopada w 1873 roku – trzy naddunajskie miasta Buda, Peszt i Óbuda zostały połączone w jedną metropolię. Od tego czasu Budapeszt jest sercem i duszą Węgier.

Fajerwerki rozświetlają niebo nad zabytkowym węgierskim parlamentem. Słynny majestatyczny gmach nad Dunajem to trzeci co do wielkości parlament na świecie. Fot. Arpad Kurucz / Anadolu Agency/ PAP/Abaca

W 1873 roku nową stolicę stworzyły dwa miasta położone po prawej stronie Dunaju (Buda i Óbuda) i jedno z lewego brzegu rzeki (Peszt). Dzisiejsze granice Budapesztu są już dużo szersze, prężnie rozwijające się miasto 1 stycznia 1950 roku włączyło bowiem w swoje granice również ponad 20 mniejszych miejscowości. 

Historia pełna wojen i nadziei

W swojej bogatej historii ziemie, na których położony jest obecny Budapeszt, doświadczył wielu wojen, najazdów i spektakularnych wyzwoleń. Kronikarze szacują, że okolice obecnej Góry Gellerta zamieszkane były co najmniej od IV wieku p.n.e. Wówczas na południowych zboczach góry istniała celtycka osada warowna ludu Erawisków. Przez setki lat strzegli oni strategicznej przeprawy przez Dunaj. Już w pierwszym wieku n.e. w okolice dzisiejszego Budapesztu swoje wojska przysłali Rzymianie. A na mocy dekretu cesarza Domicjana z 89 roku n.e. na prawym brzegu Dunaju rozpoczęto budowę warowni nazwanej  Aquincum, która szybko zamieniła się w liczące kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców miasto. Rzymianie błyskawicznie odkryli w okolicy źródła termalne i zbudowali pierwsze publiczne łaźnie. W 375 roku n.e. to właśnie w Aquincum generałowie rzymscy zdecydowali, że nowym cesarzem zostanie Walentynian II.

Ślady tej dalekiej historii również dziś można odkrywać w stolicy Węgier. W skansenie Aquincum w Óbudzie (obecnie III dzielnicy Budapesztu) znajduje się między innymi wyjątkowe podziemne muzeum z amfiteatrem. Z kolei w pełnej przepychu Willi Herkulesa można podziwiać wspaniałe mozaiki, w tym jedną przedstawiającą Herkulesa oraz Dianę. Złaknieni historycznych wrażeń turyści w Budapeszcie odkryją także pozostałości rzymskich akweduktów, którymi dostarczana wodę do publicznych łaźni.

W kolejnych wiekach w okolicach obecnej stolicy Węgier swą siedzibę miał słynny wódz Hunów Attyla (zwany też  „Ojczulkiem” oraz „Biczem Bożym”). I to właśnie dawny zamek Attyli według średniowiecznych kronikarzy wybrał na swoją siedzibę wódz Węgrów Arpad. Madziarzy utworzyli tutaj swoje państwo, a pierwszy węgierski król Stefan I Święty (Szent István király) wprowadził na te ziemie chrześcijaństwo. W 1030 roku biskupem na Węgrzech został Gellert (węg. Sagredo Gellért), który od razu zaczął prowadzić misję chrystianizacyjną. Zginął jako męczennik Kościoła katolickiego, strącony przez pogan do Dunaju z wysokiej na 235 metrów góry Kelem, która dzisiaj nazywana jest właśnie Górą Gellerta (Gellérthegy). 

Kilka lat później w Budzie i Peszcie osiedlili się kupcy z Europy Środkowej i Zachodniej. W latach 1241–1242 Mongołowie szturmowali miasta Buda i Peszt nad Dunajem. Kilka lat później na zlecenie króla Béli IV ukończono budowę Zamku Budyńskiego. Dwór królewski przeniósł się do Budy ponownie w 1347 roku. Wówczas to rozpoczęto prace nad rozbudową fortyfikacji na pałac w stylu współczesnego gotyku. Odtąd Buda stała się miastem królewskim, a Peszt rozwinął się w dobrze prosperujący ośrodek handlowy. W drugiej połowie XV wieku Maciej Korwin rozbudował Pałac Królewski, a Buda wraz z Wyszehradem stała się prężnym ośrodkiem kultury renesansowej.

Widok na położony nad Dunajem węgierski parlament. Fot. Walkerssk/Pixabay

Po śmierci Macieja Korwina nastały słabe rządy Władysława Jagiellończyka (1490-1516) – syna polskiego króla Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. Po jego śmierci władzę przejął wyjątkowo nieudolny syn Władysława Jagiellończyka oraz Anny de Foix Ludwik II Jagiellończyk, który zginął w rąk tureckich w roku 1526 w Bitwie pod Mohaczem. 

Po miażdżącym zwycięstwie nad węgierskimi siłami - które oznaczało de facto koniec państwa węgierskiego – Turcy szybko zajęli Budę oraz Peszt. Za panowania sułtana Sulejmana I (Wspaniałego) wiele kościołów przekształcono w meczety. Zbudowano również wiele łaźni oraz zmodernizowano infrastrukturę obronną. Dopiero w roku 1686 Karol Lotaryński odbił Budę, Peszt oraz Óbudę. Wojna w całym kraju zakończyła się dopiero w 1699 roku pokojem karłowickim. 

Pod rządami Habsburgów Buda i Peszt znacząco rozwinęły się gospodarczo. W XVIII wieku Buda i Peszt stały się miastami uniwersyteckimi (w Budzie powstała pierwsza w Europie instytucja edukacyjna kształcąca inżynierów: Institutum Geometricum). W roku 1784 do Pesztu przeniesiony został zaś Uniwersytet Loránda Eötvösa (założony przez kardynała Pétera Pázmánya, będący do dziś jedną z najlepszych uczelni wyższych na Węgrzech. Dzięki temu miasto szybko przekształciło się w ważny ośrodek intelektualny.  

Widok Budę (po niem. Ofen) oraz Peszt w XIX wieku. Źródło: domena publiczna

Józef II do Budy przeniósł także Radę Regencyjną oraz Kancelarię Węgierską, co przyspieszyło rozwój miast po obu stronach Dunaju. W 1767 roku powstał pierwszy most pontonowy łączący oba brzegi, a w roku 1849 otwarto słynny Most Łańcuchowy (zwany też mostem Istvána Széchenyiego). 17 listopada w 1873 roku – trzy naddunajskie miasta Buda, Peszt i Óbuda zostały połączone w jedną metropolię liczącą już wówczas ponad 150 tysięcy mieszkańców. Budapeszt stał się oficjalnie stolicą Węgier. 

Słynny na całym świecie budynek parlamentu w Budapeszcie, położony w dzielnicy Peszt, wznoszono od 1885 do 1904 roku, ale pierwsze posiedzenie odbyło się w nim już w roku 1896, a więc w rocznicę tysiąclecia państwa węgierskiego. Właśnie w 1896 roku otwarto również w mieście pierwsze podziemne metro w kontynentalnej części Europy, które już wówczas było całkowicie zelektryfikowane (w Paryżu pierwsze wagony metra ruszyły dopiero w roku 1900, a w Berlinie w 1902 roku).

W wyniku pierwszej wojny światowej Budapeszt doświadczył poważnych problemów gospodarczych, które trapiły mieszkańców miasta także w latach międzywojennych. Również pod koniec drugiej wojny światowej, jesienią 1944 roku, Budapeszt doznał poważnych zniszczeń, zwłaszcza w dzielnicy zamkowej, gdzie umocnienia zbudowały jednostki armii niemieckiej.

Od 13 lutego 1945 roku cały Budapeszt znalazł się pod kontrolą wojsk sowieckich. Węgrzy próbowali wyzwolić się spod jarzma Moskwy w 1956 roku, ale powstanie w Budapeszcie zostało krwawo stłumione. 

Współcześnie stolica Węgier jest zamieszkana przez około dwa miliony mieszkańców i przez liczne przewodniki oraz portale jest wymieniana na czołowych miejscach europejskich miast, które koniecznie trzeba zobaczyć. Na przykład redaktorzy Condé Nast Traveler umieścili Budapeszt na pierwszym miejscu na liczącej 24 pozycje liście „Najlepszych miejsc do odwiedzenia w 2024 roku”.

(J)