Back to top
Publikacja: 23.10.2019
Cmentarz z okresu wielkiej wojny „na Turynie”
Kultura


 W dniach 27-28 sierpnia 1914 roku nieopodal nieistniejącej już wsi Turyna doszło do starcia wojsk austro-węgierskich (m.in. 31 pułku piechoty honwedów, 1. pułku strzelców tyrolskich i 27 batalionu Landhwery) z wojskami rosyjskimi (wchodzącymi w skład 39 dywizji piechoty). Poległych pochowano nieopodal pola bitwy, w rejonie prowizorycznego szpitala polowego. Szczątki poległych w tamtych bitwach żołnierzy były trzykrotnie ekshumowane. Najpierw spoczęły na polu bitwy, potem na cmentarzu, który urządzono w 1917 r., sześć lat później przeniesiono je kilkaset metrów dalej. Po latach porządkując cmentarz, znów je ekshumowano. Czwartej ekshumacji nie będzie, ale cmentarz został odnowiony dzięki zaangażowaniu Mariusza Skorniewskiego ,Prezesa Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Gminy Ulhówek „Robim co możem”. Projekt dofinansowano ze środków Instytutu Współpracy Polsko - Węgierskiej im. Wacława Felczaka oraz Austriackiego Czarnego Krzyża.

W sobotę 19 października 2019 roku zorganizowano uroczystość otwarcia zrewitalizowanego cmentarza na Turynie z 1914 roku. Wydarzenie rozpoczęto od poświęcenia zrewitalizowanego obiektu, którego dokonał ks. Władysław Gudz, proboszcz parafii pw. Św. Stanisława Biskupa w Tarnoszynie. Uczestnicy uroczystości złożyli kwiaty, wieńce oraz zapalili znicze na grobach poległych żołnierzy.

Na uroczyste obchody przybyli: Adam Piasecki Przewodniczący Rady Powiatu, Wiesław Cielica Wiceprzewodniczący Rady Powiatu, Łukasz Kłębek Wójt Gminy Ulhówek, ppłk SG Jacek Kozak Komendant Placówki SG w Lubyczy Królewskiej, Andrzej Adamek Wójt Gminy Bełżec, Związek Piłsudczyków RP oddział Tomaszów lubelski, przedstawiciele Nadleśnictwa Mircze oraz licznie przybyli mieszkańcy gminy Ulhówek.

Pierwotne poległych w dniach 27-28 sierpnia 1914 roku, żołnierzy armii austro-węgierskiej i rosyjskiej grzebano w wielu miejscach w okolicach Tarnoszyna, Turyny, Dynisk, Rzeczycy, Korczowa, Staj, Wygody, Zastawia i Uhnowa.

W 1917 roku, żołnierze austro-węgierskich Oddziału Grobów Wojennych oraz oddziały jeńców rosyjskich zakładają sieć nowych cmentarzy. Przeprowadzone na tym terenie ekshumacje i komasacje grobów żołnierskich, skutkują powstaniem cmentarzy m.in. na Turynie, Rzeczycy, Uhnowie, Wasylowie.

Cmentarz „na folwarku Turyna”, został założony przez żołnierzy 31. pułku honwedu, towarzyszy broni spoczywających tutaj żołnierzy węgierskich. W 1923 roku właściciel majątku Teodor Hulimka, na którego terenie znajdował się cmentarz, uzyskał zgodę na jego przeniesienie, poza obręb folwarku, w pobliże drogi prowadzącej z Tarnoszyna do Uhnowa, tuż na skraj lasu. Prace ekshumacyjne zakończono w 1925 roku. Projekt nowego cmentarza zakładał utworzenie dwóch zbiorowych mogił z drewnianymi krzyżami, dla szeregowych żołnierzy oraz dziewięciu mniejszych, pojedynczych grobów żołnierskich ułożonych wokół mniejszej zbiorowej mogiły, tzw. oficerskich. Całość została ogrodzona drewnianym parkanem. Znanych jest pięć nazwisk poległych oficerów: Elemer Borbély (grób nr IV), Andor Spiegel (nr V), Jozséf Kacz (nr VI), Alfréd Stolzenberg (nr VII), Pál Bodo (nr IX). 

W dniu 25 października 1930 roku z pojedynczych grobów nr IV i V ekshumowano dwóch węgierskich  oficerów, chor. Elemer Borbély i chor. Andor Spiegel,  których szczątki przewieziono do Węgier. Przyjmuje się, że w dwóch zbiorowych mogiłach swoje miejsce spoczynku znalazło ok. 611 żołnierzy, w tym ok. 283 z  armii austro-węgierskiej (w większości Węgrów) oraz ok. 328 żołnierzy armii rosyjskiej. Nazwiska żołnierzy nie są znane.

            Cmentarz w późniejszym okresie pozostawał pod opieką państwa polskiego, doraźnie remontowany
i porządkowany w latach 20. i 30 XX wieku. W 1939 roku, planowano wymianę drewnianych krzyży na mogiłach żołnierskich na nowe dębowe oraz budowę nowego drewnianego ogrodzenia. Po zakończeniu II wojny światowej, cmentarz nie był remontowany, również doraźnie tylko porządkowany. Po wymianie odcinków granicznych w 1951 roku (Akcja H-T), cmentarz znalazł się w bezpośrednim sąsiedztwie granicy państwowej, przez co dostęp do niego stał się znacznie ograniczony. W późniejszych latach znajdował się pod opieką młodzieży ze Szkoły Podstawowej w Tarnoszynie oraz Straży Granicznej. Na początku lat 90. XX wieku. cmentarz został otoczony metalowym ogrodzeniem.

            W 2019 roku, cmentarz został odnowiony dzięki pracy wolontariuszy z Tarnoszyna, członków Stowarzyszenia RCM Ulhówek, Nadleśnictwa Mircze, Placówki Straży Granicznej im. płk Stanisława Wojciecha Wójcika z Lubyczy Królewskiej oraz przy wsparciu Instytutu Współpracy Polsko-Węgierskiej im. Wacława Felczaka w Warszawie i Austriackiego Czarnego Krzyża.