W osobie Karola Roberta (węg. Károly Róbert) ziściło się marzenie bodaj wszystkich władców, by mieć niewyczerpane zasoby złota, którymi można by szastać bez limitów. To on wprowadził do obiegu węgierskie złote floreny. Faktycznie, król miał liczne kopalnie drogocennych metali, ale jego panowanie nie było beztroskie…

Piotr Boroń

Karol Robert w Kronice Ilustrowanej. Źródło: domena publiczna

Byli boczną linią francuskich królów Kapetyngów i jako Andegawenowie (fr. d’Anjou) dzielili się na kilka linii, z których jedna jako Plantageneci objęli tron angielski, a druga w XII wieku sięgnęła po koronę Królestwa Jerozolimskiego. Karol II Andegaweński (zwany Kulawym), wnuk króla Francji Ludwika VIII Lwa, król Neapolu i Sycylii, niechciany przez poddanych został usunięty z tronu w 1282 roku przez powstanie, rozpoczęte na dźwięk dzwonów kościelnych. Były to słynne tzw. nieszpory sycylijskie. Toczył jeszcze długo wojny i z powodzeniem uprawiał politykę dynastyczną, mając dziewięciu synów i pięć córek. Wszystkie te dzieci urodziła Maria Węgierska (węg. Árpád-házi Mária), córka króla Węgier Stefana V (węg. V. István) – jego żona od roku 1270. Była jedną z najbardziej światłych i pobożnych kobiet średniowiecza. Poliglotka i znawczyni filozofii, interesowała się nawet naukami ścisłymi. W 1271 roku jako czternastolatka urodziła pierworodnego ich syna Karola II Młota (wł. Carlo Martello, węg. Anjou Martell Károly), który – jako wnuk Stefana V – został w 1290 roku nominalnym dziedzicem Korony Świętego Stefana. Zmarł w wieku 26 lat, ale zdążył mieć jeszcze z Klemencją (węg. Habsburg Klemencia) – córką słynnego Rudolfa I Habsburga trójkę dzieci, z których najstarszym był właśnie Karol Robert. Z perspektywy historycznej można podsumować, że wkroczył na arenę dziejową, gdy Węgry przeżywały poważny kryzys. István Kovács w swej znakomitej książce „Anatomia przyjaźni” podsumowuje, że Węgrom groził w tym czasie los rozbitego Śląska.

TRZYKROTNIE KORONOWANY

Karol Robert urodził się w 1288 roku w Neapolu. Po śmierci ojca, jako siedmiolatek, zgłosił pretensje do korony węgierskiej, a poparł go papież Bonifacy VIII, rekompensując tym samym pozbawienie go praw do Królestwa Neapolu. Z tych samych względów poparł go Fryderyk II. Solidnie przygotowana wyprawa w 1300 roku do Chorwacji skończyła się w Splicie, gdzie arcybiskup ostrzyhomski koronował go na króla Węgier, ale ponieważ nie uczynił tego koroną św. Stefana, więc mało kto uznawał ceremonię. Wkrótce też musiał wycofać się z Węgier. Śmierć ostatniego Arpada, Andrzeja III (węg. III. András, Velencei) w 1301 roku otwarła nowe możliwości sięgnięcia po władzę nad Dunajem, ale ze stanami węgierskimi szybciej porozumiał się Przemyślida, doskonale nam znany jako król Polski Wacław II i osadził na tronie węgierskim swego syna, Wacława III (węg. Vence, Cseh Vencel lub Přemysl Vencel), a ten ogłosił się Władysławem V. Ponieważ coraz więcej Węgrów przychylało się do Karola Roberta, Bonifacy VIII popierał go konsekwentnie, a Władysław Łokietek wolał Andegawena niż rywalizującego z nim Przemyślidę, więc Władysław zbiegł w 1304 roku do Czech. Wywiózł jednak najcenniejsze dla Węgrów insygnia koronacyjne z koroną św. Stefana na czele. Teraz Karol Robert sprzymierzył się zatem z Ottonem III Wittelsbachem Bawarskim (węg. Wittelsbach Ottó, także Bajor Ottó) i wspólnie najechali Czechy, ale Wacław III wybrnął złośliwie z sytuacji i oddał starodawną koronę św. Stefana Ottonowi zamiast Karolowi Robertowi.

Ponieważ większość Węgrów popierała Karola Roberta, ten mógł zostać ogłoszony przez Parlament 27 XI 1308 roku oficjalnie królem i koronowany przez abp. Ostrzyhomia w połowie 1309 roku. Pozostały jednak wątpliwości, czy koronacja ta była ważna, gdyż dokonano jej koroną „zastępczą”. A koronę św. Stefana posiadał już w swych rękach wojewoda siedmiogrodzki László Kán (węg. Kán nembeli III. László), który odebrał ją Ottonowi, ale nie chciał oddać Karolowi Robertowi. Dopiero kolejne ekskomuniki (w tym papieska), nałożone na wojewodę, zmusiły go do oddania prawowitemu królowi insygniów węgierskich. Karol Robert – dla rozwiania wszelkich wątpliwości – koronował się po raz trzeci na tego samego węgierskiego pomazańca przez abp. Ostrzyhomia w Białogrodzie (węg. Székesfehérvár) w 1310 roku. To było chyba najbardziej spektakularne spełnienie starożytnego powiedzenia „do trzech razy sztuka”.

MOŻNOWŁADCZA OPOZYCJA

Poparcie większości nie oznaczało poparcia wszystkich. Karol Robert miał wśród możnowładców przeciwników, a największym z nich był Amadeusz Aba (węg. Aba Amadé), który posiadał rozliczne dobra na terenie dzisiejszej Słowacji i obwodu zakarpackiego dzisiejszej Ukrainy. Był też panem rozległych dóbr wokół Tokaju. Zasłynąwszy w bitwie pod Suchymi Krutami (węg. Dürnkruti csata) przeciw Przemyślidom (1278), obsypywany był przez Arpadów licznymi zaszczytami. Został więc głównym sędzią krajowym i palatynem, czyli skupił w swym ręku najwyższe godności, które dawały zarówno olbrzymie dochody jak i prestiż. Urósł tak, że prowadził własną politykę zagraniczną, popierając np. Władysława Łokietka w opanowaniu Małopolski i Ziemi Łęczyckiej – bez pytania monarchy o zgodę – i szafując przywilejami dla swych węgierskich popleczników, do czego nie miał uprawnień. Początkowo popierał Karola Roberta, a gdy ten zawdzięczał mu koronę, Aba uznał, że może już wszystko. W 1310 roku nawet skonfliktował się z królem, a na pozbawienie go dóbr zebrał w 1312 roku liczne wojska i ruszył przeciw monarsze, wspomagany nie tylko przez licznych krewnych, ale i licznych możnowładców z „panem Wagu i Tatr”, czyli Mateuszem Csákiem (węg. Csák nembeli III. Máté) na czele (posiadaczem 50 zamków i ok. 500 miast i wsi). Amadeusz Aba zginął podczas oblężenia wiernych królowi Koszyc (węg. Kassa).

Do bitwy Csáka z armią królewską, wspomaganą przez Sasów, zakon joannitów i mieszczan z niedalekich Koszyc doszło niedaleko rzeki Torysa w pobliżu miejscowości Rozhanovce (węg. Rozgony, pol. Rozgoń) 15 czerwca 1312 roku. Początki bitwy były korzystne dla buntowników, bo zajęli pozycje na wzgórzach, a w pierwszych krwawych starciach zdobyli królewski sztandar. Karol Robert ogłosił, że będzie kontynuował walkę pod sztandarem joannitów. Teraz wielką odwagą i ofiarnością wykazali się Sasi i mieszczanie koszyccy oraz spiscy. Wojska buntowników, spychane z placu boju, uległy częściowo panice i w odwrocie doznały dużych strat. Polegli liczni krewni Amadeusza Aby, a Mateusz Csák schronił się do w swym zamku w Trnawie i co prawda zmarł tam w 1321 roku śmiercią naturalną, ale jego potomkom Karol Robert odebrał rodzinne dobra i przez kolejnych 20 lat rozdawał swym poplecznikom. Wdzięczny mieszczanom spiskim za pomoc w walkach, król nadał liczne przywileje.

PRZYJAŹŃ Z ŁOKIETKIEM I KAZIMIERZEM

Karol Robert w 1306 roku pojął za żonę księżniczkę bytomską Marię (węg. węg. Piast Mária), z którą przybyli do Budy dwaj jej bracia: Bolesław i Mieszko. Pierwszy był w latach 1321–1328 arcybiskupem Ostrzyhomia, czyli najważniejszym duchownym na Węgrzech, a drugi od 1334 roku biskupem Nitry i Veszprému przez dziesięć lat. Trzecią żoną Karola Roberta była jedna z najsławniejszych i kontrowersyjnych monarchiń średniowiecza, córka Władysława Łokietka, Elżbieta (węg. Piast Erzsébet). Aktywna „ponad miarę”, skojarzyła wiele małżeństw polsko-węgierskich, jak to Anny (węg. Auschwitz Anna) – córki księżnej Eufrozyny Mazowieckiej i Władysława, księcia oświęcimskiego, z ulubieńcem Karola Roberta i wojewodą siedmiogrodzkim Tomaszem Szécsénym (węg. Szécsényi I. Tamás). Owocem małżeństwa Elżbiety z Karolem Robertem był przyszły nasz król Ludwik Wielki (węg. Nagy Lajos lub I. Lajos), zwany w Polsce „Węgierskim”, a z kolei on był ojcem naszej kolejne władczyni św. Jadwigi. To były fundamenty wspaniałej współpracy dwóch dynastii i królestw.

Tymczasem Piastowie mieli poważne problemy z krzyżakami i wspierającym ich Janem Luksemburskim, który mając Czechy po Przemyślidach, twierdził, że należy się mu także po nich korona polska. Swych praw dochodził już podczas wojny 1327–1333, hołdując wiele śląskich księstw. Po zawarciu rozejmu przez Kazimierza, który wstąpił na tron zaraz po śmierci Władysława to dyplomacja miała zdecydować co do przynależności spornych ziem oraz roszczeń Jana do korony polskiej. Karol Robert został arbitrem i w kolejnych spotkaniach Kazimierz mógł na niego liczyć. Dzięki temu spotkania w Wyszehradzie (węg. Visegrád), gdzie w 1323 roku Karol Robert przeniósł swoją stolicę z Temesváru, dały Polsce więcej niż niejedna zwycięska wojna. Karol Robert wspólnie z Kazimierzem pomagali księciu Ruskiemu w wojnach przeciw Tatrom

Musimy jednak wiedzieć, że Karol Robert z nie mniejszą zapobiegliwością walczył o dominację nad Serbią i sukcesję swego syna na tronie sycylijskim i neapolitańskim, a kontakty węgiersko-włoskie rozciągały się także na kwestie gospodarcze i kulturalne. To poskutkuje z końcem XV wieku zaszczepieniem renesansu na Węgrzech i przeniesieniu do Polski.

Karol Robert zmarł 16 lipca 1342 roku w swoim Wyszehradzie, w pałacu, który mógł uchodzić za najwspanialszy dwór europejski ze względu na jego bogactwo (np. na obiad z monarchami i ich poselstwami w 1335 roku wytoczono 180 beczek wina), etykietę i znaczenie. Został pochowany w katedrze w Székesfehérvár, w najważniejszej nekropolii władców węgierskich.

Słuszne jest powszechne przekonanie, które mają hobbyści historii nawet bez wgłębiania się w szczegóły dziejowe, że w XIV wieku zarówno Polska jak i – może jeszcze bardziej – Węgry osiągnęły dzięki swym władcom równowagę polityczną i dobrobyt. Łokietek, Kazimierz, Karol Robert i Ludwik są wspominani przez potomnych jako królowie potężni i stateczni. W obu królestwach urosło na znaczeniu mieszczaństwo, a chłopi cieszyli się opieką władców. Po licznych wojnach nastały czasy pokoju, sprzyjającego tworzeniu dobrobytu.