Makó – perełka na południu Wielkiej Niziny
2024-11-07
To małe miasteczko na południu Wielkiej Niziny ma do zaoferowania wiele wspaniałości. Pochodzi z niego jedno z węgierskich hungarików, cebula z Makó, znajduje się tu także ponad 10 budynków zaprojektowanych przez słynnego architekta Imre Makovecza.
Zacznijmy od cebuli, prawdziwego skarbu tego małego miasteczka. Co czyni tę cebulę wyjątkową? Cebula z Makó to tak zwane hungarikum. Hungarikum jest określeniem zbiorczym, oznaczającym wyróżniającą się, unikatową wartość, która stanowi realizację typowo węgierskich cech, z ich wyjątkowością, odrębnością i jakością. Mogą to być produkty, takie jak porcelana Zsolnay, potrawy, między innymi gulasz z baraniny z miejscowości Karcag czy lángos, wyhodowane zwierzęta i rośliny, na przykład czerwona papryka z Kalocsa, ale także elementy dziedzictwa kulturowego, takie jak haft z Matyó, lub elementy niematerialnego dziedzictwa kulturowego, jak zwyczaje karnawałowe w Mohács (Mohácsi Busójárás) oraz metoda Kodálya.
Cebula Makó jest wynikiem udoskonalenia metody rolnictwa ludowego. Opracowano technologię unikalną dla tego regionu, która sprawiła, że cebula z Makó stała się wyjątkową wartością, oryginalnym węgierskim produktem rolnym. Jedna z metod produkcji, metoda dwuletnia, narodziła się na suchym obszarze Makó po prostu z konieczności. Zwyczajna cebula nie jest w stanie wystarczająco urosnąć w ciągu jednego lata w tutejszych warunkach naturalnych, okres wegetacji musiał więc zostać przedłużony o rok. Cebula pochodząca z Azji Środkowej znakomicie się zaadaptowała do warunków panujących na obszarze Makó. Suche i gorące lata oraz duża liczba godzin słonecznych zapewniają jej doskonałą jakość.
Makó słynie głównie z cebuli, ale jego główną atrakcją turystyczną są źródła wody termalnej i leczniczej. A rozkwit miasta jest ściśle związany z nazwiskiem światowej sławy węgierskiego architekta, przedstawiciela nurtu architektury organicznej Imre Makovecza, dzięki któremu miasto Makó zyskało ponad 10 wspaniałych dzieł sztuki.
Mistrz węgierskiej architektury organicznej urodził się w Budapeszcie w 1935 roku, ale większość dzieciństwa spędził w rodzinnej wiosce swojego ojca w Nagykapornak w komitacie Zala, co miało ogromny wpływ na jego późniejszą karierę. W 1954 roku rozpoczął studia uniwersyteckie na Wydziale Architektury na Uniwersytecie Techniczno-Ekonomicznym w Budapeszcie. Przełomowym wydarzeniem w jego karierze okazała się Rewolucja 1956 roku, ponieważ ze względu na aktywny w niej udział został zawieszony na studiach, ukończył je dopiero w 1959 roku. Potem pracował w różnych państwowych firmach zajmujących się projektowaniem. W tym czasie wraz z kolegami podróżował po wyludniających wsiach, których byt był wtedy zagrożony. W celu zapewnienia tym wioskom możliwości przetrwania organizował w nich stowarzyszenia kulturalne i budował domy kultury.
W wyniku konfliktów z władzami państwowymi udał się na dobrowolne wygnanie, oddalając się od projektów państwowych. To właśnie w tym okresie, w 1979 roku, zaprojektował jeden ze swoich pierwszych budynków, restaurację (Zsindelyes Vendégház) w Dobogokő, która zyskała międzynarodową sławę. Przełom w jego karierze nastąpił jednak w 1981 roku, kiedy założył własną pracownię architektoniczną. Zaprojektował wiele kościołów i domów kultury, głównie w małych miejscowościach i wsiach. Zasłynął z budynków o całkowicie indywidualnej kompozycji, był twórcą organicznego nurtu architektonicznego.
W ciągu swojego życia zaprojektował wiele wspaniałych budynków, ale być może jego największym dziełem jest węgierski pawilon stworzony na Wystawę Światową w Sewilli w 1992 roku. Do dziś ponad sto budynków o różnych funkcjach i charakterystycznych cechach stylistycznych świadczy o jego pracy. Budynki wykonane przy użyciu naturalnych materiałów, w szczególności drewna, nawiązują do zabudowy tradycyjnej, dlatego Makovecz używał drewna nie jako elementu dekoracyjnego, ale jako elementów konstrukcyjnych. Według niego budynek powinien wyglądać tak, jakby jego dolna część wyrosła z ziemi, a górna zstąpiła z nieba.
Otrzymał liczne nagrody i wyróżnienia nie tylko na Węgrzech, lecz także na całym świecie, ale na uwagę zasługuje – oprócz jego twórczości architektonicznej i artystycznej – także działalność humanitarna, ponieważ wielokrotnie służył pomocą miejscowościom zniszczonym przez powodzie – przekazywał im w darze projekty i pomagał w ich realizacji. Nie można również pominąć jego niezwykle aktywnej postawy w życiu publicznym.
Rzućmy teraz okiem na niektóre z imponujących budynków Makovecza, którymi szczyci się miasto Makó.
Hagymaház (dosłownie: Dom Cebulowy)
Dom kultury, pierwsze dzieło Imre Makovecza w Makó. Fasada domu kultury została zaprojektowana tak, aby odzwierciedlała istniejące budynki w okolicy. Jego wieże, symbolizujące odnowę przyrody, zwieńczone są przypominającymi rośliny szklanymi elementami, które zdają się sięgać nieba. Konstrukcja dachu wsparta jest na kolumnach w kształcie drzew umiejscowionych wewnątrz budynku. Nad sceną i audytorium znajduje się antropomorficzna drewniana konstrukcja przedstawiająca ludzką klatkę piersiową. Ten szczególny element dekoracyjny był cechą wczesnych projektów artysty.
Prawdopodobnie nikt nie podejrzewał w 1998 roku, kiedy Hagymaház został otwarty, że był to początek trwającej całe życie relacji między Mistrzem a małym miasteczkiem Makó, które urzekło go od samego początku i stało się wiodącym miejscem turystycznym w południowej części Wielkiej Niziny.
Dworzec autobusowy w Makó
Jest to główny dworzec autobusowy w mieście. Budynek symbolizujący skamieniały zagajnik otoczony jest ciężkimi kolumnami w kształcie pni drzew, podczas gdy lżejsze gałęzie powyżej tworzą koronę drzewa, czyli dach. Przyjemna, klimatyczna poczekalnia wita odwiedzających zakrzywioną drewnianą konstrukcją charakterystyczną dla architektury organicznej.
Zenepavilon (Pawilon Muzyczny)
Pawilon Muzyczny, otoczony basenami i goszczący letnie koncerty na świeżym powietrzu, został pierwotnie zaprojektowany przez Imre Makovecza w połączeniu z łaźnią. Wyjątkową cechą pawilonu jest znajdujący się wewnątrz kopuły tzw. ptak łapiący dźwięki, urządzenie, dzięki któremu poprzez odpowiednie manewrowanie specjalnymi sznurami można poprawić jakość akustyki podczas występów.
Makói Hagymatikum Gyógyfürdő (Łaźnia Hagymatikum w Makó)
Łaźnia, wymyślona i zaprojektowana przez Imre Makovecza, godnie głosi doktrynę organicznej architektury, zgodnie z którą bez względu na funkcję budynku powinien on przywoływać atmosferę budowli sakralnej. Artysta zawsze odnosił się do narodu węgierskiego jako do narodu czystego i stworzył budynek świątyni w tym duchu, podobny w klimacie do rzymskich i tureckich łaźni, czyniąc go miejscem fizycznego i duchowego oczyszczenia.
