Dzień Malarstwa Węgierskiego
2024-10-18
Dziś obchodzony jest Dzień Malarstwa Węgierskiego, inicjatywa obchodzona corocznie już od ponad 20 lat w dniu 18 października, począwszy od 2002 roku. Jednak ze względu na to, że wydarzenie to stale się rozwija, mniejsze i większe wydarzenia związane ze sztukami wizualnymi i malarstwem węgierskim są obecnie organizowane przez cały miesiąc.
Daty tej nie wybrano przypadkowo – w październiku tradycyjnie wspominamy Świętego Łukasza, który jest nie tylko patronem lekarzy, ale także malarzy i malarstwa. Dlatego właśnie 18 października Dzień Świętego Łukasza Ewangelisty stał się Dniem Malarstwa Węgierskiego. Według tradycji Łukasz namalował wizerunek Maryi w bazylice Matki Bożej Większej w Rzymie oraz Obraz Matki Bożej Częstochowskiej, a także twarz Jezusa. To on pisze najwięcej i najpiękniej o Najświętszej Maryi Pannie, tak że jeśli nie pędzlem, to słowami maluje obraz naszej Matki Bożej.
Dzień Malarstwa Węgierskiego to ogólnokrajowy, a nawet przekraczający granice kraju festiwal sztuki, będący godną i jednocześnie pełnowymiarową okazją do zaprezentowania węgierskiego malarstwa współczesnego. Liczba odwiedzających i wystawców rośnie z roku na rok, a celem wydarzenia od lat jest zaprezentowanie publiczności współczesnych węgierskich malarzy i ich dzieł.
Z tej okazji chcielibyśmy przedstawić malarza węgierskiego o polskich korzeniach i jego sztukę, Tivadara Kosztkę Csontváryego, wprawdzie nie malarza współczesnego, ale malarza o ogromnym znaczeniu.
Tivadar Kosztka Csontváry, jedna z najbardziej niezwykłych i interesujących osobistości nowoczesnego malarstwa węgierskiego, zmarł 105 lat temu, w 1919 roku. W swoich czasach Csontváry był uważany za ekscentryka, a nawet głupca, szaleńca, ale dziś jest postrzegany jako jeden z największych węgierskich malarzy. Urodził się jako Mihály Tivadar Kosztka w miejscowości Kisszeben (obecnie Sabinov na Słowacji), jako syn farmaceuty polskiego pochodzenia. W 1873 roku został stażystą farmaceutycznym w mieście Léva (obecnie Levice na Słowacji), gdzie napisał również farmakopeę. W 1875 roku ukończył studia farmaceutyczne na Uniwersytecie Medycznym w Budapeszcie, studiował także na Wydziale Prawa, służył jako ochotnik w wojsku, a w 1879 roku, po chorobie, wyjechał na rehabilitację w Tatry, gdzie pracował jednocześnie w aptece. 13 października 1880 roku doświadczył mistycznej wizji – prawdopodobnie była to schizofreniczna halucynacja – usłyszał głos mówiący mu, że zostanie największym malarzem na świecie, większym niż Rafael.
Csontváry zatem wyruszył do Rzymu i po przestudiowaniu obrazów Rafaela stwierdził, że potrafi malować lepsze od niego obrazy. Po powrocie do domu pracował w aptece swoich krewnych w Eszék (obecnie Osijek w Chorwacji), a następnie w Szentes, a w 1884 roku otworzył własną aptekę w Gács (Halič na Słowacji), którą potem wynajmował i zaczął podróżować, aby wypełnić swoją misję jako malarz.
W wieku 41 lat rozpoczął naukę w szkole Simona Hollósy’ego w Monachium, a następnie szkolił się w Paryżu i we Włoszech, głównie badając materiały dostępne w muzeach. Od 1897 roku, z kufrem przypiętym do pleców podróżował po Dalmacji, Europie Zachodniej, Egipcie i Palestynie, Libanie oraz Syrii, malując nieprzerwanie.
Po raz pierwszy zaprezentował swoje dzieła w 1905 roku, ale publiczność i krytycy nie byli po jego stronie, a większość z nich nazywała go po prostu głupcem. Niepowodzenie zniechęciło go i coraz bardziej poddawał się swoim złudzeniom. Jeden z geniuszy węgierskiego malarstwa zmarł samotnie i w biedzie 20 czerwca 1919 roku.
Csontváry nie należał do żadnego z nurtów swojego czasu; w jego sztuce wspaniale wybrzmiały uniwersalne pytania ludzkiej egzystencji oraz sprzeczności między światem wewnętrznym i zewnętrznym. Jego obrazy charakteryzują się niezwykłymi kolorami, magiczno-realistycznym tonem i wyjątkowo bogatą symboliką, przenoszącą jego wewnętrzne dramaty emocjonalne na zjawiska natury.
Jego obrazy zostały uratowane przez architekta Gedeona Gerlóczyego, który w 1919 roku, szukając lokalu na biuro, przypadkowo natrafił na obrazy, które były zwinięte w pracowni na poddaszu i wycenione na aukcji nieruchomości jako płótno na worki. Gerlóczy rozpoznał znaczenie obrazów i kupił je, i to dzięki niemu twórczość malarza zachowała się do dziś.
Dzieła tego malarza, niezrozumianego przez współczesnych mu, zostały pierwszy raz wystawione w 1930 roku. Okazały się wielkim sukcesem na Wystawie Światowej w Brukseli w 1958 roku, a na Węgrzech przełomem dla jego twórczości była wystawa jego obrazów w Székesfehérvár w 1963 roku. Sztuka Csontváryego ostatecznie odniosła wielki międzynarodowy sukces, a większość jego 127 znanych dzieł można zobaczyć w Peczu, a niektóre z jego najważniejszych obrazów wystawione są w Węgierskiej Galerii Narodowej.
