Niepozorna Gyula. To miasto może zaskoczyć

2024-09-04

Szukając informacji na temat Gyuli, można spotkać się z opinią, że miasto to ominęły komunistyczne „reformy” i socrealistyczna „sztuka”. Czy tak faktycznie jest? Co fascynującego można znaleźć w tym niedużym mieście na południu Węgier?

Gyula liczy zaledwie ok. 30 tys. mieszkańców, a jednak wyróżnia się na tle innych miast. Ma bogatą historię i ciekawe tradycje, które pielęgnuje się do tej pory. Z miastem tym związany jest m.in. kompozytor muzyki do hymnu Węgier, Ferenc Erkel.

„Gyula” to nie tylko nazwa miasta, ale też węgierskie imię męskie. Istnieje kilka teorii, skąd miasto wzięło swą nazwę. Jedna z nich mówi, że pochodzi ona od tytułu możnowładczego gyula. Dostojnik ten, w początkach istnienia państwa węgierskiego, był księciem wodzem. Być może tytuł nadawano zwycięskim przywódcom. Inna teoria mówi, że miasto nazwano na cześć Gyuli Młodszego (był on prawdopodobnie bratem matki Stefana Świętego).

Poprzez wieki

Teren dzisiejszej Gyuli zamieszkiwany był w epoce neolitu. Ludność, która przybyła prawdopodobnie ze środkowej Grecji, wytworzyła tzw. kulturę starczewską (Körös), która oddziaływała na część Europy Środkowej. Z czasem ludność ta została wyparta przez następujących po sobie Scytów, Sarmatów, Wandalów i Awarów. Ci ostatni mieszkali tu do podboju Niziny Węgierskiej przez Madziarów.

Pierwsza pisemna wzmianka o Gyuli pochodzi z 1332 r. Rozwój miejscowości nastąpił za panowania Karola Roberta, który nadał osadzie prawa miejskie, prawo do organizowania jarmarków i zwolnił miasto z ceł. W 1403 r., decyzją Jana Luksemburskiego, w posiadanie Gyuli wszedł János Maróti, ban Macsói. W 1405 r. rozpoczął on budowę zamku. Po jego śmierci Gyula wraz z przyległymi terenami wróciła do monarchy. Okres dobrobytu Gyula przeżywała w czasach panowania Macieja Korwina, który zarządcą miasta uczynił swego nieślubnego syna Jana (Jánosa).

Trudny czas, podobnie jak dla całych Węgier, rozpoczął się po klęsce w bitwie pod Mohaczem. W 1566 r. doszło do tureckiego oblężenia zamku w Gyuli. Obrońcy wykazali się ogromnym bohaterstwem, broniąc twierdzy ponad dwa miesiące. Ostatecznie, ze względu na epidemię, która wybuchła na zamku, oraz na kobiety i dzieci, które schroniły się wewnątrz, dowódca László Kerecsényi musiał poddać zamek Osmanom. Turcy zachowali się wtedy zdradziecko – mimo wcześniejszych ustaleń, kiedy obrońcy opuścili warownię, wielu schwytano i stracono. Żadna inna twierdza na Węgrzech nie broniła się wówczas tak długo. Warto dodać, że zamek ten nigdy nie został zdobyty zbrojnie. Jeżeli przechodził w ręce przeciwnika, to tylko w wyniku negocjacji.

Oblężenie zamku w Gyuli w 1566 r. Wikimedia

Po zajęciu zamku cały region dostał się pod tureckie panowanie. W kolejnych latach osiedlali się tu Turcy. W mieście powstało kilka meczetów, medresy i łaźnie. Turcy opuścili Gyulę dopiero w 1695 r. Miasto przeszło w ręce Habsburgów. Było ono jednak swym własnym cieniem. Dopiero z czasem do Gyuli zaczęli przybywać osadnicy (prócz Węgrów, także Niemcy i Rumuni), dzięki którym życie w mieście zaczęło na nowo rozkwitać. Wybudowano wiele kościołów, wybrukowano pierwszą drogę, poszerzono ulice oraz plac przed ratuszem, wzniesiono nowe mosty. Po kilku pożarach, które trawiły miasto w latach 1782–1882, wprowadzono restrykcyjne przepisy przeciwpożarowe. W połowie XIX w. w mieście kwitło życie kulturalne, powstały liczne szkoły, teatry i kasyno. Z tego czasu pochodzi, założona w 1840 r. i istniejąca do dzisiaj, kawiarnia Százéves cukrászda. Mieszkańcy miasta trudnili się m.in. handlem drewnem, uprawą ziemi i hodowlą.

W czasie rewolucji węgierskiej, która rozpoczęła się w marcu 1848 r., wielu mieszkańców Gyuli także ruszyło do walki. W mieście utworzono tymczasowy szpital wojskowy, a znajdujące się tutaj zakłady rzemieślnicze „przerzuciły się” na produkcję broni i amunicji dla powstańców.

W pierwszej połowie lat 50. XIX w. do Gyuli stopniowo zaczęło wracać dawne życie. Węgrzy uzyskali wówczas zgodę, aby formalnie połączyć niemiecką część miasta z resztą Gyuli (do tamtej pory Niemcy mieli specjalne przywileje). W 1855 r. miasto nawiedziła potężna powódź. Po jej ustąpieniu zdecydowano o przekierowaniu koryta rzeki Keresz (Körös) poza miasto, budując kanał między Gyulavarsánd (rum. Vărșand) i Békés. Sytuacja gospodarcza Gyuli pogorszyła po zakończeniu I wojny światowej, kiedy duża część regionu dostała się w ręce Rumunii. Miasto rozwijało się jednocześnie w inny sposób, stając się jednym z ulubionych miejsc węgierskich artystów. W 1922 r. powstało tu Stowarzyszenie Sztuk Pięknych i Stosowanych.

Z czego słynie Gyula?

Zamek

To jedna z najważniejszych warowni na Węgrzech. Zamek wybudowany w XV w. w stylu gotyckim z cegieł do dziś zachował się w niemal nienaruszonym stanie. Obecnie zamkowe mury są zapełnione wystawami Muzeum Zamkowego. To także miejsce wielu wydarzeń artystycznych i kulturalnych. W sezonie letnim odgrywane są tu spektakle teatralne oraz turnieje rycerskie.

Zamek w Gyuli. Pixabay

Dom urodzenia Ferenca Erkela

Erkel nazywany jest ojcem węgierskiej opery. To on skomponował muzykę do węgierskiego hymnu. Urodził się w 1810 r. w Gyuli. W mieście znajduje się poświęcone mu muzeum, gdzie można obejrzeć wystawę oraz posłuchać skomponowanej przez niego muzyki.

Dom Ferenca Erkela w Gyuli. Wikimedia

Zabudowa

W Gyuli dominuje klasycystyczna zabudowa. Miasto uchroniło się przed komunistycznymi rewolucjami w architekturze podobno dlatego, że zostało uznane za zbyt… burżuazyjne. Gyula utraciła w czasach sowieckiej dominacji status stolicy województwa. Zapewne z korzyścią dla niej samej.

Źródła termalne

Odkryto je w latach 30. XX w. W 1968 r. uznano je za lecznicze. W mieście znajdują się baseny termalne oraz park wodny oferujący atrakcje dla dorosłych i dzieci.

Százéves cukrászda

Mająca niemal dwieście lat cukiernia to drugie najstarsze tego typu miejsce na Węgrzech. Przez ten czas miała wielu właścicieli, lecz klimat panujący wewnątrz wciąż jest taki sam.

Wnętrze Cukierni Százéves. Wikimedia

Gyulai kolbász

…czyli kiełbasa z Gyuli. Przygotowywana jest z wysokiej jakości wieprzowiny, ma ostry smak, charakterystyczny dla węgierskich kiełbas.

Gyulai kolbász. Wikipedia

Anna Szczepańska

Zdjęcie: Wikipedia