Mały wielki Ostrzyhom. Perełka wśród naddunajskich miast

2024-08-01

Potężna bazylika w Ostrzyhomiu jest widoczna z daleka i dominuje nad resztą otoczenia. To głównie dla tej świątyni pojawiają się w mieście tysiące zwiedzających. A jednak, mimo swojego turystycznego charakteru, Ostrzyhom utrzymał spokojny, nieco senny charakter. To miejsce idealne dla osób, które chcą odetchnąć od gwarnego Budapesztu.

Bazylika w Ostrzyhomiu oraz zamek królewski widziane z wód Dunaju. Wikimedia Commons, Kriccs, CC BY-SA 3.0

Okolice dzisiejszego Ostrzyhomia (węg. Esztergom) były zamieszkiwane od epoki neolitu. W IV w. p.n.e. pojawili się tu Celtowie, którzy założyli swoje osady. Za czasem tereny te, podobnie jak całą Kotlinę Panońską, podbili Rzymianie. Na terenie Esztergomu wznieśli oni miasto Solva (lub Salvio), które było jednym z elementów obwarowań wzdłuż północnego limesu. Rzymianie kilka razy rozbudowywali miasto, które było ważnym punktem w tym rejonie imperium. Znajdowała się tu przeprawa przez Dunaj i porty. Przebiegał tędy także szlak komunikacyjny z północy na południe.

Już w poł. II w. miasto było atakowane przez plemiona barbarzyńskie: Kwadów, Sarmatów, Wandali. Jego upadek nastąpił jednak dopiero po 410 r. i najeździe Hunów. Przez kolejne wieki pojawiały się w regionie plemiona słowiańskie. Wówczas wyklarowała się jedna z możliwych etymologii nazwy miasta, która przetrwała do dzisiaj. „Zamkowe wzgórze w języku słowiańskim nazywano Strigom co wywodziło się z nazwy bułgarskiego pochodzenia Ostrihom, zaś później w średniowiecznej łacinie opisywane było jako Strigonium”. (www.medievalheritage.eu)

W IX w. miasto znajdowało się rękach Franków, a później być może we władaniu Państwa Wielkomorawskiego. Na początku X w. władzę nad tym obszarem sprawowali już Madziarzy. W 960 r. Ostrzyhom został wybrany przez księcia Gejzę na stolicę młodego państwa węgierskiego. Stąd Gejza wysłał posłów do cesarza Ottona I prosząc o przysłanie na Węgry misjonarzy, a ponadto to tutaj w 1038 r. urodził się, został (wedle legendy przez św. Wojciecha) ochrzczony oraz koronowany król Stefan I Święty – jego „obecność” czuć w mieście zresztą niemal na każdym kroku. Ostrzyhom stał się siedzibą króla oraz arcybiskupa i był w owym czasie najważniejszym miastem we władztwie Arpadów. Ośrodek ten z roku na rok coraz prężniej się rozwijał, przyciągając kupców, rzemieślników oraz osadników – nie tylko z terenów Węgier, ale i Francji, Holandii czy Hiszpanii.

Za panowania Stefana Świętego wybudowano w Ostrzyhomiu zamek, który był centrum administracyjnym kraju do czasu najazdu Mongołów w 1241 r. Wówczas, wobec ogromu zniszczeń, król Bela IV zdecydował o przeniesieniu stolicy do Budy, pozostawiając jednocześnie swój zamek arcybiskupowi. Miasto zmieniło wówczas swój charakter, z królewskiej na duchową stolicę Węgier. U stóp ostrzyhomskiego wzgórza coraz liczniej powstawały klasztory.

Oblężenie Ostrzyhomia w 1683 r. Mal. Franz Joachim Beich. Wikimedia Commons, domena publiczna

Niespokojne lata dla Ostrzyhomia nadeszły wraz z końcem rodu Arpadów. W 1304 r. miasto zostało splądrowane przez króla Czech, Wacława II. Dawna świetność powróciła za panowania Karola Roberta i Ludwika Wielkiego. Miasto rozwijało się też za rządów Zygmunta Luksemburskiego oraz Macieja Korwina. Zwłaszcza ten ostatni nie szczędził sił i środków sprowadzając mistrzów z południa, aby dawna stolica nie odbiegała pięknością od wytwornych miast włoskich. Artyści z Italii odcisnęli zresztą na mieście trwały i dostrzegalny dotąd ślad.

Dobra passa nie trwała jednak długo. Podobnie jak inne rejony Węgier, tak Ostrzyhom dostał się pod tureckie wpływy po przegranej bitwie pod Mohaczem w 1526 r. Niespełna dwie dekady później miasto zajął Sulejman Wspaniały. Ostrzyhom pozostawał we władaniu Osmanów niemal do końca XVII w. W wyniku wielu walk i licznych oblężeń, średniowieczna zabudowa miasta została całkowicie zrujnowana. Zniszczeniu uległy także budowle wzniesione przez Turków. Kiedy po 1685 r. do miasta zaczęli napływać węgierscy, słowaccy i niemieccy osadnicy, wznosili wszystko niemal od zera. Miasto nigdy nie wróciło już do dawnej świetności, choć nieźle rozwijało się w nim rzemiosło i przemysł winiarski.

W Ostrzyhomiu powstała nowa, barokowa zabudowa. Zaczęto wznosić też nową świątynię. Rozwój miasta został zahamowany wraz z końcem I wojny światowej, kiedy w wyniku postanowień w Trianon, Ostrzyhom utracił część swojego obszaru.

Co koniecznie zobaczyć?

Jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów w mieście jest most Marii Walerii łączący Ostrzyhom z leżącym po drugiej stronie Dunaju słowackim miastem Štúrovo (Párkány), nazwany tak od urodzonej na Węgrzech córki pary cesarskiej Franciszka Józefa i Elżbiety (Sissi). Most otwarto w 2001 r. Został on odbudowany po wielu latach; w 1944 r. Niemcy wysadzili go w powietrze.

Święty Wojciech udziela chrztu Stefanowi I w asyście cesarza Ottona II, mal. Gyula Benczúr. Wikimedia Commons, domena publiczna

Katedra Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Świętego Wojciecha

Bazylika Ostrzyhomska jest największą świątynią na Węgrzech, a także siedzibą prymasa Węgier. Projektantami budowli byli: Pál Kühnel, János Packh i József Hild. Ołtarz zaprojektował Michał Anioł Grigoletti. Kościół zbudowano w latach 1822-1869 w stylu klasycystycznym. Najbardziej charakterystycznym elementem jest potężna kopuła. Zwiedzając bazylikę warto zwrócić uwagę na kaplicę arcybiskupa Tamása Bakócza, która została zbudowana na początku XVI w. Jako jedyna przetrwała wszystkie nieszczęścia, jakie spotkały Ostrzyhom, a w czasie odbudowy świątyni została rozebrana na wiele małych części, a później na nowo złożona i wkomponowana w nową budowlę.

Przy bazylice znajduje się ponadto skarbiec. Miejsce to skrywa wiele niezwykle cennych przedmiotów, tj. średniowieczne szaty liturgiczne, kielichy czy krzyż koronny z XIII w.

Zamek królewski

Romański zamek znajduje się poniżej bazyliki i także doskonale widoczne jest z daleka. Do czasów współczesnych dotrwały mury i bastiony; większa część zamku została odbudowana w latach 30. XX w. Budowla ta została wzniesiona pierwotnie za panowania Stefana Świętego, a rozbudowana m.in. przez Bélę III. Z warowni roztacza się piękny widok na dzielnicę Víziváros , Dunaj i przeciwległe Štúrovo.

Plac Széchényi

Plac Széchényi to główny plan Ostrzyhomia. Wokół niego znajduje się wiele barokowych i klasycystycznych kamienic. Głównym budynkiem jest ratusz odbudowany po pożarze, który wybuchł w poł. XVIII w. Na środku placu podziwiać można pomnik Trójcy Świętej wzniesiony w 1900 r.

Víziváros – dzielnica Ostrzyhomia. Wikimedia Commons, domena publiczna

Víziváros

Víziváros to jedna z dzielnic Ostrzyhomia, dawne miasto biskupie. Dziś to miejsce pełne wąskich, krętych ulic. Znajdziemy tu pozostałości po tureckiej zabudowie. Dominującym nad dzielnicą budynkiem jest Pałac Prymasowski wybudowany pod koniec XIX w. Warto zwiedzić tu Muzeum Chrześcijańskie (Keresztény Múzeum), gdzie przechowywane są dzieła sztuki sakralnej. Historia niektórych eksponatów sięga XIII w.

Wzgórze Świętego Tomasza

Szent Tamás-hegy to miejsce pamięci poświęcone wszystkim, którzy zginęli w obronie Ostrzyhomia. Wzgórze zostało nazwane ku czci Tomasza Becketa, którego osobiście znał ostrzyhomski biskup, Łukasz Banffi (Lukács Bánffy). W miejscu tym przebywał też jakiś czas w roku 1848 Lajos Kossuth, przywódca rewolucji węgierskiej.

Anna Szczepańska