Wydmy, historia i winorośl. Kumania – wciąż nieodkryty region Węgier

2024-07-25

Park Narodowy Małej Kumanii; Wikimedia Commons, Lily15, CC BY-SA 3.0

W Kumanii (węg. Kunság) znajdziemy ślady żyjących tu przed wiekami Połowców, odwiedzimy drugi największy park narodowy na Węgrzech i zobaczymy wyjątkowe na tle międzynarodowym siedliska zwierząt i roślin. Choć region ten może wydawać się niepozorny, ma bardzo wiele do zaoferowania.

Kumania wzięła nazwę od ludności zwanej na Węgrzech Kumanami (kun, kunok), zaś w Polsce i na Rusi Połowcami (być może od płowych, jasnych włosów). Określenie to przylgnęło do krainy nawet pomimo to, że ślad po Kumanach dawno zaginął.

Wydmy w Parku Narodowym Małej Kumanii; Wikimedia Commons, Pasztilla aka Attila Terbócs, CC BY-SA 4.0

Wielka i Mała Kumania

Historia Kumanii rozpoczyna się, jak podaje wiele opracowań, wraz z przybyciem Połowców do Kotliny Panońskiej, co nastąpiło u zarania istnienia państwa węgierskiego. Połowcy, lud pochodzenia turkijskiego spokrewniony z Pieczyngami, przenosił się przez wiele dekad m.in. z terenów dzisiejszego Kazachstanu na tereny Wielkiej Niziny Węgierskiej uciekając przed najazdami mongolskimi. Początkowo relacje między Połowcami a zamieszkującymi okoliczne tereny Madziarmi były napięte. Połowcy prowadzili łupieżczą politykę, napadając na wsie i grody Węgrów. Organizowali też dalsze wyprawy, także na tereny Polski i Rusi. Nieco później Połowcy i Węgrzy zaczęli jednak współpracować. Za panowania Bolesława Krzywoustego w Polsce, Węgrzy i Połowcy mieli wspólnie poprowadzić wyprawę wojenną przeciw Polsce. Z czasem, po kilku wiekach, Połowcy zasymilowali się, czy raczej „rozpłynęli się” w żywiole węgierskim tracąc coraz bardziej poczucie odrębności. Język kumański wymarł niemal zupełnie w XVII w.

Jednak wcześniej, za panowania Beli IV (żył w latach 1206-1270), w zamian za przejście na chrześcijaństwo i zobowiązanie do obrony granic Węgier, Połowcy otrzymali przywileje, które później jeszcze rozszerzano. Jak pisze Lili Zemplényi w tekście „Kunság. Gdzie historia spotyka się z naturą”: „Kumanowie okazali się pożyteczni dla (…) Węgier także z innego powodu. Ze względu na koczowniczy tryb życia, posiadali umiejętności niezbędne do przekształcenia Wielkiej Równiny w jedną z najważniejszych stref produkcji zwierzęcej w Europie; (…) zwłaszcza w okresie wzrostu popytu na bydło, przyniosło to krajowi znaczne korzyści”.

Pamięć o Połowcach pozostała silna, o czym świadczy nazwa krainy, którą pierwotnie zamieszkiwali. Kumania (Kunság) to region historyczny i geograficzny, który dzieli się na Wielką i Małą Kumanię. Oddziela je rzeka Cisa. Region został dotknięty poważnymi zniszczeniami, a ludność przetrzebiona w czasie wojen między Węgrami i Turcją, które toczyły się od poł. XIV w. do bitwy pod Mohaczem w 1526 r., kiedy znaczna część Węgier dostała się, de facto, pod okupację osmańską. Ludzie zaczęli ponownie, na większą skalę, zasiedlać Kumanię, dopiero w poł. XVIII w. Co ciekawe, region ten, cieszący się od średniowiecza specjalnymi prawami, utrzymał swoje znacznie aż do końca XIX w.

Bitwa z Kumanami, mal. Wiktor Wasniecow; Wikimedia Commons, domena publiczna

Nie tylko historia

Obecnie regiony Wielka i Mała Kumania przyciągają turystów nie tylko ze względu na bogatą historię, ale również wyjątkowe walory krajobrazowe. Historyczna kraina Kunság podzielona jest współcześnie między powiaty Bács-Kiskun i Jász-Nagykun-Szolnok. Na ich terenie znajduje się wyjątkowe miejsce: Park Narodowy Kiskunság.

Park został założony w 1975 r. na dawnym terenie zalewowym Dunaju. Jest drugim, najstarszym parkiem narodowym na Węgrzech; obecnie obejmuje powierzchnię ponad 50 tys. ha. Miejsce to jest niezwykłe m.in. dlatego, iż nie jest to obszar jednorodny, lecz składający się z dziewięciu różnych, odmiennych pod względem krajobrazu, ale też flory i fauny, siedlisk.

Park nastawiony jest na zachowanie dziedzictwa naturalnego, ale też edukację przyrodniczą i kulturalną. Na jego terenie znaleźć można np. Muzeum Pasterzy w Bugacu, gdzie zapoznamy się z dziejami kultury pasterskiej na obszarze Puszty oraz rekonstrukcję wioski Árpád, gdzie zobaczymy, jak żyli pierwsi Węgrzy, którzy przybyli do Kotliny Panońskiej.

Niezwykłą w skali europejskiej atrakcją parku jest „węgierska pustynia”, czyli wydmy, które znajdują się m.in. niedaleko miejscowości Fülöpháza, Pirtó i Kéleshalom. W przypadku najbardziej znanych wydm w Fülöpházie, których wysokość to ok. 117-130 m., na stronie Parku Narodowego czytamy: „To jeden z najbardziej fascynujących obszarów Europy Środkowej pod względem geomorfologii i współczesnej geologii. To centralna część pasma wydm rozciągającego się pomiędzy Kunadacs i Orgovány. (…) Nadal można tu obserwować wpływ wiatru na piaszczystą powierzchnię. Te jałowe wydmy, wkomponowane w stepowy krajobraz, są ostatnimi tego rodzaju wydmami z XVII i XVIII w., kiedy intensyfikacja wypasu i zapewne jakieś przyczyny klimatyczne spowodowały pustynnienie tego obszaru. We wschodniej części pasma wydmowego znajdują się cztery, obecnie suche dna jezior sodowych: Kondor, Szappan-szék, Szívós-szék i Hattyú-szék”.

Oprócz wydm na terenie Kumanii znajdziemy jeszcze rozległą Pusztę, łąki, słone jeziora, bagna i torfowiska, które tworzą różnorodne ekosystemy, na których żyje łącznie ok. 12 tys. gatunków zwierząt i roślin.

Połowiec - wojownik. Rekonstrukcja historyczna. Wikimedia Commons, Kunok Erő, CC BY-SA 4.0

Wielowiekową tradycją (narodziła się ona prawdopodobnie już w XI w.) na terenie Kumanii jest ponadto uprawa winorośli. Jest to największy okręg winiarski w kraju. Klimat kontynentalny oznaczający gorące lata i suche zimy, a także długie nasłonecznienie sprawiają, że winorośl doskonale dojrzewa. Wina produkowane są z różnych odmian winogron. Są one lekkie, nieprzesadnie aromatyczne, świetne na co dzień, do różnych posiłków. Do okręgu winiarskiego zaliczają się winnice należące do ponad 90 miejscowości. Całkowita powierzchnia uprawy winorośli wynosi obecnie ok. 19 tys. ha. Wiele winorośli rośnie na tzw. piaskach. Wcześniej rośliny te sadzono także, aby zapobiec erozji gleby. Najpopularniejsze szczepy hodowane do produkcji win białych to: to bianca, cserszegi fűszeres i aletta, zaś odmian ciemnych: kékfrankos, zweigelt, cabernet sauvignon, cabernet franc, nero oraz kadarka.

Anna Szczepańska