Győr – romantyczna perła baroku i polsko-węgierska przyjaźń

2024-06-01

Győr, leżące u zbiegu Dunaju, Ráby i Rábcy, to jedno z najbardziej urokliwych miast na Węgrzech (niektórzy mówią, że nawet najpiękniejsze). Choć zwane jest perłą baroku, znaleźć tam można zabytki znacznie starsze, a także zupełnie współczesne atrakcje.

Zabudowania Győr, Wikimedia Commons, Studio Graficzne Civertan, CC BY-SA 2.5

Najdawniejsze dzieje Győr są w pewnym sensie typowe także dla innych miejsc na Węgrzech. Pierwotnie istniała w tym miejscu celtycka osada. Później pojawili się Rzymianie, którzy przez kilka wieków władali prowincją nazwaną przez siebie Panonią. Zbudowali oni obóz wojskowy zwany Arrabona. Po upadku cesarstwa rzymskiego obszar przyszłego Győr zamieszkiwali m.in. Awarowie. Pod koniec VIII wieku teren ten dostał się we władanie Franków pod przywództwem przyszłego cesarza Karola Wielkiego. Od tamtej pory w regionie nasilały się wpływy niemieckie. W X wieku miasto, wznoszone przez długi czas w miejscu dawnego rzymskiego obozu, nazywano Rapa. W tym czasie w Kotlinie Panońskiej pojawili się Węgrzy. Wkrótce, za panowania króla Stefana Świętego Győr stało się jednym z najważniejszych centrów administracyjnych młodego państwa. W 1001 roku w Győr zorganizowano biskupstwo.

Miasto szczęśliwe oparło się najazdowi mongolskiemu na początku XIII wieku. Po ustąpieniu Tatarów władze postanowiły jednak o wzmocnieniu fortyfikacji miejskich. W 1271 roku król Stefan V nadał Győr prawa miejskie, co zapoczątkowało jego dynamiczny rozwój – miasto stało się jednym z najważniejszych ośrodków Królestwa Węgier. Za panowania Karola Roberta było ono własnością monarchy, który nawet mieszkał tu przez pewien czas – i to pomimo tego, że Győr prawnie przynależał do Miklósa Kőszegi. Król, niewiele na to zważając, administrował miastem osobiście, a biskupstwo Győr oddał w ręce swego nieślubnego syna, Kolomana. To on właśnie dokonał poważniej przebudowy miasta – zburzył romański pałac biskupi i kazał zbudować  zamek gotycki.

Dzieje Węgier przez wiele kolejnych dekad odbijały się jak w soczewce w historii Győr. Miasto było przedmiotem sporu między biskupem Jánosem Hédervárym a Zygmuntem Luksemburskim, a później między poplecznikami Władysława Pogrobowca a Władysława Warneńczyka. Korzystając na ich sporze, Fryderyk Habsburg, książę Austrii i król Niemiec, zajął Győr.

Győr pod koniec XVI wieku; Wikimedia Commons, domena publiczna

Miasto zostało rozbudowane za panowania Macieja Korwina, lecz w połowie XVI wieku zostało poważnie zniszczone w wyniku pożaru. Jak się później okazało, było to szczęście w nieszczęściu. Choć bezpowrotnie utracono większość najstarszych budowli, to rozpoczęto zarazem nowożytną przebudowę, co doprowadziło do ponownego wzrostu znaczenia przygranicznego Győr. Efekty tamtej restauracji możemy oglądać do dzisiaj.

W 1594 roku zamek w Győr został zajęty przez Turków. Węgrzy odbili go niespełna cztery lata później. Dla miasta był to kolejny etap w rozwoju. Do Győr zaczęło ściągać coraz więcej mieszkańców, którzy potrzebni byli przy kolejnych pracach remontowych i odbudowie. Miasto, od połowy XVII wieku zaczęło nabierać barokowego stylu. Powstawały w nim nowe pałace, kościoły i kamienice. Zbudowane na gruzach średniowiecznej romańskiej warowni miasto urzekało swoją nowoczesnością i przepychem. Cesarzowa Maria Teresa podniosła jego rangę do pozycji wolnego miasta.

W 1809 roku miała miejsce bitwa pod Győr, w wyniku której miasto dostało się wojskom napoleońskim. Francuzi, na których czele stał Eugeniusz de Beauharnais (przybrany syn Napoleona; syn Józefiny z pierwszego małżeństwa), musieli ewakuować się z Győr jeszcze w tym samym roku po zawarciu pokoju między Francją i Austrią.

Győr w 1845 r., Wikimedia Commons, domena publiczna

W XIX wieku miasto pełniło ważną funkcję handlową na trasie do Wiednia i aż do wybuchu powstania węgierskiego niezwykle prężnie się rozwijało. Rozwój zahamowany został przez władze austriackie po stłumieniu Wiosny Ludów na Węgrzech. Pomimo licznych trudności wielu przedsiębiorczych Węgrów i tak bogaciło się na handlu dunajskim, transportując towary rzeką pomiędzy wieloma ośrodkami miejskimi. Győr pełniło nadal ważną funkcję magazynu, np. na trasie do Wiednia czy Budapesztu, przynajmniej do czasu rozbudowy kolei.

W czasie II wojny światowej Győr zostało poważnie zniszczone, jednak po zakończeniu konfliktu miasto udało się odbudować. Kolejny ważny etap w dziejach miasta przypadł na rok 1956, kiedy na Węgrzech rozpoczęła się rewolucja przeciwko sowieckiemu terrorowi. Győr było określane wówczas jako druga stolica. Po stłumieniu powstania Węgrów Sowieci pośrednio mścili się też na mieście, zaniedbując renowację zabytków i zabudowując je socrealistyczną architekturą. Restauracja Győr rozpoczęła się dopiero pod koniec lat 80.

Współcześnie Győr to szóste pod względem wielkości miasto na Węgrzech, a jednocześnie trzecie najbogatsze pod względem zabytków, po Budapeszcie i Sopronie. Győr ma bardzo wiele do zaoferowania wszystkim turystom, miłośnikom historii, kultury, muzyki oraz relaksu nad wodą z widokiem na zabytkowe budowle. W Győr oglądać można np. średniowieczny zamek, w którym zachowały się m.in. gotyckie mury, kaplica i wieża bramna z połowy XV wieku, barokowe zabudowania i wąskie ulice, których układ nie zmienił się w wielu miejscach od wieku XVI. Odpocząć można w uzdrowisku termalnym Rába Quelle. W Győr działa kilka teatrów, filharmonia, liczne muzea i uczelnie wyższe.

Ratusz w Győr; Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0

W mieście znajdziemy też kilka polskich akcentów. Działa tam m.in. Polskie Stowarzyszenie Kulturalne im. Jana Sobieskiego współpracujące z Samorządem Narodowości Polskiej. Przy placu Józefa Bema (Bem tér) w Győr znajduje się ponadto Pomnik Przyjaźni Polsko-Węgierskiej, przy którym odbywają się różne uroczystości upamiętniające polską oraz naszą wspólną, polsko-węgierską historię. W mieście znajdują się także groby polskich żołnierzy, którzy po rozpoczęciu II wojny światowej znaleźli się na Węgrzech.

Anna Szczepańska