„Gdy Tatry Były Polsko-Węgierskie”
Malarstwo tatrzańskie do 1918 roku
Tatry, nasze „małe Alpy”, odkryte zostały dla artystów w XIX wieku. Fascynowały malarzy, poetów, pisarzy. Do zakopiańskich pensjonatów przybywali ludzie nauki i polityki. Przepiękne krajobrazy tatrzańskie stały się natchnieniem dla licznych artystów z Polski oraz Węgier, w czasach, gdy węgierska granica przebiegała graniami Tatr.
Tysiąc lat wzajemnej relacji polsko węgierskiej to zarazem tysiąc lat wspólnej granicy. Granica ta biegła przez szczyty północnych Karpat. Nie była to granica sporna, poza nielicznymi epizodami, takimi jak najazd księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego podczas Potopu, nie było między Polakami a Węgrami waśni i sporów. Przez granicę szły przełęczami wozy wyładowane węgierskim Tokajem, cenionym na dworach polskiej szlachty, pędzono bydło wypasane na Podhalu i Podkarpaciu, szli węgierscy hajducy na służbę w rotach magnackich i wojsku Rzeczpospolitej. Gdy przybywamy do miejscowości Wołosate w Bieszczadach, możemy znaleźć tablicę informacyjną z mapą wsi z XVI wieku. Na mapie tej ziemie włościan przytykają bezpośrednio do granicy Węgier.
Granica istniała w świadomości Polaków nawet wtedy, gdy nie było już samej Polski, podczas Zaborów. Sławni zbójnicy tacy jak Klimczok, Jura Janosik, gdy byli zagrożeni na Podhalu uchodzili „na Węgry” czyli przedostawali się zwyczajnie na druga stronę gór.
Od czasu, gdy Tary zostały „odkryte” przez artystów, powstało wiele dzieł sztuki inspirowanych dziką, alpejską przyrodą. Malowali Tatry zarówno Polacy jak i Węgrzy. Losy tych dzieł były różne. Część z nich trafiała do prywatnych kolekcji i przechodząc z rak do rąk rozproszyła się po świecie. Inne obrazy malowane w Tatrach, znalazły się w muzeach.
Ciekawą kolekcją malarstwa tatrzańskiego są zbiory Zosi i Pawła Witaszków, pokazywane jako wystawa w roku 2018 na stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości. W tym samym roku wydany został album „Gdy Tatry Były Polsko – węgierskie. Malarstwo tatrzańskie do 1918 roku z kolekcji rodziny Witaszków”. Album zawiera reprodukcje obrazów i bardzo ciekawe teksty, przybliżające postacie artystów, historie ich twórczości ale jest też „Pożoga” Zofii Kossak, wstrząsająca wizja zagłady polskich dworów na Kresach.
W zbiorach rodziny Witaszków znajdują się dzieła artystów polskich takich jak Alfreda Wierusz-Kowalskiego, Wojciecha Gersona, Juliusza Kossaka, Henryka Siemiradzkiego, Wojciecha Kossaka, Jacka Malczewskiego, Juliana Fałata, Leona Wyczółkowskiego, Wojciecha Weissa, Jana Stanisławskiego. Z węgierskich możemy zapoznać się z pracami Károly Telepy, Nogrady Antall, Jozef Molnár.
Zbiory przypominają o wspólnej granicy i wspólnej historii dwóch narodów, której jednym z rozdziałów były zachwyty nad pięknem tatrzańskiego krajobrazu.
Gdy Tatry były Polsko-Węgierskie. Malarstwo tatrzańskie do 1918 roku z kolekcji rodziny Witaszków Zakopane - Poznań 2018