Back to top
Publikacja: 08.01.2023
SZKOLNICTWO WYŻSZE NA WĘGRZECH
Edukacja

W dziejach akademickich Polski i Węgier znajdujemy wiele podobieństw. Warto więc poznać szkolnictwo wyższe bratanków (obecnie 35 uczelni o tym statusie), którego korzenie sięgają średniowiecza. 


Piotr Boroń


Bzdurami nazwać można opinie o „ciemnocie średniowiecza”, gdyż np. właśnie tej epoce Europa zawdzięcza uniwersytety, które miały swe początki zwykle przy kościele lub najświatlejszych władcach świeckich. Najwyżej ceniono na nich fakultety teologiczne, a prawnicze uważano za najbardziej praktyczne.  Naukowym wstępem do nich było siedem sztuk wyzwolonych (septem artes liberales), a odróżniało je od dzisiejszych zdecydowanie to, że wystarczyło opłacić czesne i można było zaczynać studia bez żadnych egzaminów. Wspólnoty akademickie cieszyły się immunitetem sądowym, a profesorów z asystentami łączyły relacje podobne raczej do służących lub giermków. Pierwszym uniwersytetem w Europie Środkowej była uczelnia założona przez cesarza Karola IV Luksemburga w Pradze w 1348 roku. Korona Królestwa Polskiego może poszczycić się drugim, bo założonym w 1364 roku w Krakowie przez Kazimierza Wielkiego, trzecim był wiedeński, a czwartym – założony przez następcę Kazimierza w Polsce, a równocześnie monarchę węgierskiego Ludwika Wielkiego (węg. I. Lajos lub Nagy Lajos) w 1367 roku w Peczu (węg. Pécs) i był wzorowany na wiedeńskim. Tak polski, jak i węgierski erygowano na podstawie aktów fundacyjnych władców, ale i bulli papieskich tego samego Urbana V. Oba także określano jako studium generale. I polski, i węgierski wkrótce po śmierci ich fundatorów przeżyły kryzys, a węgierski w XV wieku rozpadł się na dwie uczelnie: teologiczną i prawniczą.

BURZLIWE DZIEJE UNIWERSYTETU W PECZU

Węgrzy żartują, że jest on zarazem najstarszym i najmłodszym uniwersytetem węgierskim, gdyż założony w XIV wieku, a podzielony na dwie części w wieku XV, zakończył oficjalnie swą działalność pod panowaniem tureckim w XVI wieku. Dopiero gdy w wyniku długotrwałych wojen Habsburgowie zdobyli ziemie, będące przez dwa wieki pod okupacją turecką, cesarz Józef II (węg. II. József) w 1785 roku odnowił jego istnienie, przenosząc tu siedzibę Królewskiej Akademii z Győr. Jednakże jego następca Franciszek I (węg. I. Ferenc) odwrócił decyzję poprzednika i Królewska Akademia ponownie znalazła się w Győr. W 1833 roku biskup Peczu Ignácy Szepesy we współpracy z władzami miejskimi odnowił Peczańską Akademię (początkowo z fakultetami prawniczym i filozoficznym). Komplikacje instytucjonalne pogłębiło założenie w 1912 roku Peczańskiego Uniwersytetu w Pozsony (dziś słowacka Bratislava) i dopiero powstanie w wyniku pierwszej wojny światowej Czechosłowacji zmusiło władze węgierskie do lokalizacji Uniwersytetu Peczańskiego z powrotem w Peczu. Można powiedzieć, że – jak na długie dzieje uniwersytetów – stosunkowo niedawno, bo 1 stycznia 2000 roku Uniwersytet Peczański został połączony z Uniwersytetem Janusa Pannoniusa (oraz kilkoma innymi placówkami naukowymi) i w tej formie działa do dziś. Ma dziesięć fakultetów o szerokim zakresie przedmiotowym, a jako skrajne można traktować fakultety muzyczny i farmacji. Liczbę jego studentów szacuje się na około 35 tysięcy.

UNIWERSYTET W DEBRECZYNIE

Węgierski Debreceni Egyetem można uznać za chronologicznie drugi w dziejach Węgier, bo jego podwaliny to Kalwińskie Kolegium z 1538 roku. W XX wieku otrzymało nazwę Debreczyński Reformowany Uniwersytet Teologiczny, a w okresie międzywojennym zyskał wspaniałą neobarokową siedzibę o najokazalszej fasadzie w mieście oraz patrona, którym został István Tisza (premier Węgier w latach 1903–1905 oraz 1913–1917). Rządy komunistyczne po II wojnie światowej zaznaczyły tu swoje wpływy w sposób najbardziej charakterystyczny dla tamtych czasów: likwidując instytuty najważniejszych filologii zachodnich i przekształcając je w jeden wielki instytut filologii rosyjskiej. Okres powojenny charakteryzował się również – jak w Polsce – tworzeniem osobnych uniwersytetów z dotychczasowych fakultetów. W ramach wielkiej reformy akademickiej 2000 roku znów połączono cztery wyższe uczelnie: Uniwersytet Lajosa-Kossutha, Uniwersytet Medyczny, Uniwersytet Pedagogiczny i Akademię Rolniczą w jeden wielki Uniwersytet Debreczyński, na którym studiuje około 25 tysięcy studentów takie kierunki jak: stomatologia (węg. Fogorvostudományi Kar), informatyka (węg. Informatikai Kar), ekonomia (węg. Közgazdaságtudományi Kar), prawo (węg. Állam- és Jogtudományi Kar) czy kultywacja ziemi (węg. Mezőgazdaságtudományi Kar). Jest też Wydział Muzyczny, zwany Konserwatorium Debreczyńskim (węg. Debreceni Egyetem Konzervatóriuma).


Absolwenci Wydziału Ekonomii Uniwersytetu Loránda Eötvösa w Budapeszcie, 3 września 2022 roku. Fot. MTVA/Bizományosi: Imre Faludi


PO PROSTU ELTE

ELTE – tak w skrócie Węgrzy nazywają swój budapeszteński Uniwersytet Loránda Eötvösa (węg. Eötvös Loránd Tudományegyetem), założony w 1635 roku przez prymasa Pétera Pázmánya (węg. Semmelweis Egyetem) w Nagyszombat (dziś słowacka Trnawa). Początkowo miał fakultety: teologiczny i filozoficzny. W 1667 roku dodano mu Wydział Prawa, a w 1769 Wydział Medycyny. Maria Teresa (węg. Mária Terézia, dawniej II. Mária) przeniosła go do Budy w 1777 roku, a Józef II w 1784 roku przeniósł go do Pesztu. W 1950 roku władze komunistyczne, reformując go, zmusiły do oddzielenia się Wydziału Teologicznego, który dziś funkcjonuje jako Katolicki Uniwersytet Pétera Pázmánya. Mimo oderwania się także innych wydziałów pozostaje on do dziś obok Peczańskiego największym uniwersytetem na Węgrzech. 

UNIWERSYTET SEMMELWEISA W BUDAPESZCIE

Z ELTE wyodrębnił się w 1951 roku Wydział Medyczny i tak powstał Uniwersytet Semmelweisa w Budapeszcie (węg. Semmelweis Egyetem), ale za datę powstania Uniwersytetu Medycznego (węg. Budapesti Orvostudományi Egyetem) przyjmuje się dzień 7 listopada 1769 roku, gdy Maria Teresa utworzyła Wydział Medyczny jeszcze w Nagyszombat. Słynny w XIX wieku budapeszteński Wydział Medycyny rósł w siłę, obejmując opieką coraz więcej szpitali i mając osiągnięcia liczące się w Europie. Od końca XIX wieku studiowały na nim także kobiety, a pierwsza wojna światowa, gdy lekarze mężczyźni trafiali na fronty, zmusiła wiele kobiet do zostania lekarkami. Podczas II wojny światowej Wydział bardzo ucierpiał, gdyż Niemcy ewakuowali jego część do Berlina, a sowiecki ostrzał artyleryjski zniszczył większość jego budynków wraz ze sprzętem. W 2000 roku połączono z nim Uniwersytet Nauk o Zdrowiu im. Imre Haynala (węg. Haynal Imre Egészségtudományi Egyetem), który funkcjonuje dziś jako ważny Wydział, zaś przyłączona wówczas Akademia Wychowania Fizycznego (węg. Testnevelési Egyetem) znów odłączyła się w 2014 roku. Dziś Uniwersytet Semmelweisa ma ponad 10 tysięcy studentów. Patronem Uniwersytetu jest XIX-wieczny budapeszteński profesor medycyny, uważany za jednego z pierwszych antyseptyków, któremu wiele kobiet zawdzięczało życie, nie umierając w połogu przez zaniedbanie dezynfekcji położnych. W 2022 roku znalazł się na 236. miejscu w rankingu Times Higher Education, czyli wyżej niż najlepsze polskie uczelnie.

UNIWERSYTET SEGEDYŃSKI

Uniwersytet Segedyński (SZTE) jest jednym z najlepszych uniwersytetów węgierskich i liczącym się w rankingach światowych. Nosi dziś imię Alberta Szent-Györgyi, który w 1937 roku otrzymał nagrodę Nobla za badania nad witaminą C i kwasem fumarowym. Powstał w 2000 roku z połączenia kilku szkół wyższych – m.in. Uniwersytetu Medycznego, Wyższej Szkoły Rolniczej, Kolegium Nauczycielskiego, Konserwatorium im. Ferenca Lista i innych. Jednak jego historia jest dużo starsza i sięga 12 maja 1581 roku, gdy Stefan Batory (węg. Báthory István) wystosował z Wilna list założycielski, dotyczący Uniwersytetu w Cluj (węg. Kolozsvár) o dwóch wydziałach: teologicznym i humanistycznym. Od 1598 roku uczelnia mogła nadawać tytuły naukowe. W 1774 roku Maria Teresa dodała jeszcze dwa wydziały: lekarski i prawniczy. Jednak już w 1777 roku rozwój ten został zahamowany, a Józef II w 1784 roku utworzył tu liceum akademickie. Sto lat później uczelnia odzyskała swoje akademickie prawa na czterech wydziałach. W 1881 roku otrzymała także nowego patrona: Franciszka Józefa (węg. Ferenc József). Jednak I wojna światowa przyniosła załamanie węgierskiego uniwersytetu. Cluj dostał się pod okupację rumuńską, a w 1920 roku utworzono tam Uniwersytet Rumuński. W związku z tym Uniwersytet Franciszka Józefa został  9 października 1921 roku przeniesiony do Szegedu. Dzięki ministrowi Kuno Klebersbergowi uniwersytet uzyskał jednen z najpiękniejszych budynków na najsłynniejszym placu Szegedu – Dóm tér. Dodatkowo rozbudowano wydział lekarski i kliniki nad brzegiem Cisy. Rok 1940 przyniósł kolejne zmiany, gdyż uczelnia została podzielona: część, imieniem Franciszka Józefa, przeniesiono z powrotem do Cluj, część, imieniem Miklósa Horthyego, została w Szegedynie, a jej pierwszym rektorem został wspomniany już wyżej laureat nagrody Nobla. Szybko jednak imię Horthyego zniknęło z uczelni, gdy w 1944 roku Rosjanie zajęli Szegedyn. Wydział Lekarski (imieniem Alberta Szent-Györgyi) odłączył się od Uniwersytetu, a trzy pozostałe wydziały nazwano po prostu Uniwersytetem w Szegedynie. Tutaj powstała pierwsza organizacja studentów MEFESZ, przełamująca monopol Komunistycznego Związku Młodzieży i będącą zarzewiem rewolucji 1956 roku. Organizacja ta sformułowała postulaty, które znane były jako „szesnaście punktów rewolucji”. Profesorowie i studenci po wystąpieniach zostali ukarani, niektórzy surowo. Na pamiątkę powstania MEFESZ 16 listopada jest ustanowiony świętem uczelni.


UNIWERSYTET TECHNICZNO-EKONOMICZNY W BUDAPESZCIE

Uniwersytet Techniczno-Ekonomiczny w Budapeszcie (węg. Budapesti Műszaki és Gazdaságtudományi Egyetem) sięga swymi początkami 1635 roku, gdy fundowano go w Nagyszombat (dziś Trnawa na Słowacji). Cesarz Józef II pod koniec XVIII wieku połączył go z uniwersytetem w Budzie, tworząc z niego wydział „Geometricum”. Może poszczycić się czterema absolwentami, którzy otrzymali nagrody Nobla. Obecną nazwę nosi od reformy 2000 roku, a zakres możliwości studiowania na nim przez około 15 tysięcy studentów rozciąga się od inżynierii budowlanej, poprzez informatykę z elektroniką, po nauki przyrodnicze z biotechnologią.

Według prestiżowego rankingu szanghajskiego w pierwszym tysiącu uczelni światowych znalazły się ostatnio: w przedziale 601–700 Uniwersytet ELTE, 601–700 Uniwersytet Semmelweisa, 701–800 Uniwersytet SZTE i 901–1000 Budapeszteński Uniwersytet Technologii i Ekonomii.