Ursynów to najbardziej wysunięta na południe dzielnica Warszawy. O jej powstaniu zadecydowano w latach 60. XX wieku, planując budowę kompleksu licznych osiedli mieszkaniowych, które miały zaspokoić potrzeby lokalowe szybko rozwijającej się stolicy. Dziś jest trzecią co do wielkości dzielnicą Warszawy, mieszka tu ponad 150 tys. osób. W gmatwaninie mniejszych i większych ulic, placów, rond i skwerów nie zabrakło węgierskich akcentów.
MARTA DZBEŃSKA-KARPIŃSKA
Naszej podróży węgierskimi tropami po warszawskim Ursynowie nie zaczniemy jednak od ulic.
Liceum Ogólnokształcące im. Lajosa Kossutha
Pierwsze liceum na Ursynowie, otwarte w 1990 roku, otrzymało imię Lajosa Kossutha. Kossuth (1802–1894) – węgierski polityk, szlachcic, prawnik, dziennikarz, przewodniczący Krajowego Komitetu Obrony Ojczyzny, gubernator Węgier – jest uważany za węgierskiego bohatera narodowego. Po wybuchu powstania listopadowego w Polsce zaangażował się we wspieranie walczących z Rosją Polaków. Ursynowska szkoła jego imienia ma żywe relacje z Węgrami, a od 2000 roku patronuje jej Ambasada Republiki Węgierskiej.
Liceum Ogólnokształcące im. Lajosa Kossutha. Fot. Marta Dzbeńska-Karpińska
Pomnik Jánosa Esterházyego
Przed kościołem bł. Władysława z Gielniowa, przy ulicy Przy Bażantarni 3, mieści się jedyny w Polsce pomnik upamiętniający hrabiego Jánosa Esterházyego (1901–1957) – polityka, posła mniejszości węgierskiej do parlamentu Czechosłowacji, męczennika systemu komunistycznego, Sługi Bożego. Jego matką była polska arystokratka – Elżbieta Tarnowska. W 2019 roku, w Krakowie otwarto jego proces beatyfikacyjny. Monument, autorstwa węgierskiego rzeźbiarza Jánosa Blaskó, jest darem Węgier dla Warszawy. Został odsłonięty 15 czerwca 2011 roku.
Fot. Marta Dzbeńska-Karpińska
Ulica Pála Telekiego
Kilometr od pomnika Jánosa Esterházyego znajduje się ulica Pála Telekiego. Pełne imię i nazwisko tego węgierskiego hrabiego to Pál János Ede Teleki de Szék (1879–1941). Był politykiem, ministrem wychowania i dwukrotnie premierem Węgier (1920–1921 oraz 1939–1941), w latach tak istotnych dla naszego kraju. W 1920 roku rząd Węgier, kierowany przez premiera Telekiego, podjął decyzję o udzieleniu militarnej pomocy Polsce, atakowanej przez bolszewików. Gdy ze względu na brak zgody Czech i Rumunii nie udało się wesprzeć Polaków 30-tysięczną kawalerią, Węgry przekazały nieodpłatnie i dostarczyły na własny koszt broń i amunicję, które dotarły do Polski 12 sierpnia 1920 roku, w krytycznym momencie wojny. Pál Teleki po raz wtóry wparł Polskę, gdy w 1939 roku nie udzielił zgody na przemarsz wojsk niemieckich przez terytorium Węgier, wprawiając tym Adolfa Hitlera w prawdziwą wściekłość. Po klęsce wrześniowej Węgry, pod rządami Telekiego, znów udzieliły pomocy Polsce i przyjęły na swoje terytorium 140 tys. polskich uchodźców wojskowych i cywilnych, zapewniając im szeroką pomoc.
Ulica Pułkownika Zoltána Baló
Z ulicą Pála Telekiego sąsiaduje ulica Pułkownika Zoltána Baló. Zoltán Baló (1883–1966) wsławił się pomocą udzieloną polskim i francuskim uchodźcom podczas drugiej wojny światowej. W połowie lat 20. Baló został dyrektorem jednego z departamentów węgierskiego ministerstwa obrony. Po inwazji na Polskę w 1939 roku rząd węgierski powołał XXI Departament Ministerstwa Obrony, którego celem była pomoc polskim uchodźcom wojskowym. Baló, wówczas w randze pułkownika, został jego szefem. Jego życzliwa postawa pozwoliła dużej liczbie polskich żołnierzy, którzy w roku 1939 dotarli na Węgry, uciec ze słabo strzeżonych obozów internowania i wstąpić do Wojska Polskiego na Zachodzie.
Ulica Boglarczyków
Sto metrów od ulicy Pułkownika Zoltána Baló znajduje się ulica Boglarczyków, upamiętniająca piękny epizod polsko-węgierskiej przyjaźni. Po klęsce wrześniowej na terytorium Węgier znalazła się bardzo liczna grupa polskich uchodźców wojskowych i cywilnych. Węgrzy – zarówno instytucje, jak i osoby prywatne – pomagali uchodźcom we wszelki możliwy sposób. Utworzono szkoły i internaty dla polskich dzieci i młodzieży. W miejscowości Balatonboglar nad Balatonem powstało gimnazjum i liceum polskie. Działały tam harcerstwo, grupa taneczna, zespół teatralny, chór i orkiestra. Przez szkołę przewinęło się 600 uczniów, maturę zdało 187 osób. Szkołę zamknięto po rozpoczęciu okupacji Węgier przez Niemcy 19 marca 1944 roku. Wychowanków polskiej szkoły nad Balatonem nazywano Boglarczykami.
Rondo Powstania Węgierskiego ’56
W sąsiedztwie ulic Boglarczyków, Balo i Telekiego znajduje się rondo Powstania Węgierskiego ’56, upamiętniające krwawo stłumione przez radziecką armię wystąpienie Węgrów przeciwko komunistycznej tyranii. Rewolucja 1956 roku rozpoczęła się 23 października od manifestacji studentów budapeszteńskiej politechniki w ramach poparcia dla polskiego października (odwilż gomułkowska po śmierci Stalina). Manifestanci żądali wolności słowa i poglądów, wolnej prasy i wyborów, niezależności od ZSRR oraz nominacji Imre Nagya na szefa rządu. 4 listopada armia radziecka w liczbie 58 tys. żołnierzy rozpoczęła interwencję na Węgrzech. Walki trwały do 10 listopada. Zginęło 2,5 tys. Węgrów, ponad 20 tys. osób aresztowano lub internowano, a ok. 200 tys. uciekło z kraju do Austrii i Jugosławii. Skazano na śmierć i stracono około 230 osób, w tym Imre Nagya.
Polacy zareagowali bardzo żywo na wydarzenia na Węgrzech. W całym kraju zgłosiło się ponad 11 tys. honorowych krwiodawców i trzeba było otwierać nowe punkty, aby ich obsłużyć. Na Węgry dostarczono transportem lotniczym 44 tony medykamentów i materiałów pierwszej potrzeby. Polacy organizowali się też oddolnie i transportem drogowym i kolejowym przesłano Węgrom pomoc o ogromnej wartości materialnej (2 mln ówczesnych dolarów amerykańskich).
Ulica Béli Bartóka
W innej części Ursynowa upamiętniono jednego z najsłynniejszych kompozytorów węgierskich – Bélę Bartóka (1881–1945). Bartók komponować zaczął w wieku dziewięciu lat, a do historii przeszedł jako jeden z największych kompozytorów XX wieku oraz jeden z prekursorów etnografii muzycznej. Jego fascynacja autentyczną węgierską muzyką chłopską skłoniła go do poważnych badań i systematyzacji folkloru, nie tylko węgierskiego. Stał się jednym z najwybitniejszych i najoryginalniejszych twórców współczesnej etnografii muzycznej na świecie. Modernizm utworów Bartóka, utrudniał ich recepcję współczesnemu mu odbiorcy. Przełomem okazało się wystawienie baletu Drewniany książę w 1917 roku, po którym przez kilkanaście lat kompozytor odnosił sukcesy.
Fot. Marta Dzbeńska-Karpińska
Skwer Muzyki Węgierskiej
Przy ulicy Béli Bartóka mieści się malutki, obsadzony drzewami skwer Muzyki Węgierskiej. Na madziarskie tradycje muzyczne wpływ wywarły rytmy azjatyckie, słowiańskie, cygańskie i tureckie. Do najsłynniejszych węgierskich kompozytorów, rozpoznawalnych na całym świecie, należy, oprócz Bartóka, Franciszek Liszt. Węgrzy słyną z zainteresowania własnym folklorem, w tym muzyką. Młodzi ludzie, także ci z dużych miast, chętnie uczą się tańców ludowych. Węgierskim fenomenem są Domy Tańca (táncház), odwiedzane przez zespoły ludowe, w których uczy się tańców narodowych. Pomysł Domów Tańca spodobał się także poza granicami Węgier i można je spotkać zarówno w Polsce, jak i w... Japonii.
Narodowym tańcem węgierskim jest czardasz i on też ma swoją ulicę w Warszawie, ale to już nie jest ursynowska opowieść…
Źródła:
Wikipedia
https://www.polskieradio.pl/80/1007/Artykul/343970,Boglarczycy
http://wowhungary.wp.pl/wegierska-muzyka-od-bartoka-po-fogarasiego
https://budapesten.blogspot.com/2016/10/wegierskie-domy-tanca-i-kultura…