Jenő Huszka zapisał się na kartach historii jako twórca węgierskiej operetki. Jednak w przeciwieństwie do gigantów jej wiedeńskiego odpowiednika sukcesy większości jego utworów miały bardziej regionalny charakter i niewielka część jego dzieł została przetłumaczona na inne języki. 24 kwietnia 2021 roku przypada 146. rocznica urodzin tego kompozytora. Warto z tej okazji przypomnieć jego niezwykle wartościową twórczość.
Adam Bielecki
Jenő Huszka na fotografii wykonanej ok. roku 1910 Fot. Domena publiczna
Jenő Huszka urodził się 24 kwietnia 1875 roku w Segedynie jako syn szlachcica, sędziego Ödöna Huszki oraz Etelki Burger. Już w bardzo młodym wieku widoczny był u niego znaczny talent muzyczny – jako pięciolatek występował jako skrzypek. Studiował kompozycję oraz skrzypce pod kierunkiem Jánosa Koesslera i Jenő Hubaya w Królewskiej Narodowej Węgierskiej Akademii Muzycznej w Budapeszcie. Był człowiekiem wszechstronnie utalentowanym oraz niezwykle inteligentnym. Oprócz zdobycia wykształcenia muzycznego zgodnie z wolą rodziców studiował prawo – uzyskał stopień naukowy doktora nauk prawnych.
W 1896 roku wyjechał na rok do Paryża w celu występowania jako pierwszy skrzypek w słynnej Orkiestrze Lamoureux. Dzięki swojemu wykształceniu po powrocie do ojczyzny uzyskał posadę w Ministerstwie Religii i Edukacji Publicznej w Budapeszcie. To właśnie podczas pracy tam poznał wybitnego węgierskiego librecistę Ferenca Martosa, znanego ze współpracy z Ferencem Lehárem, Imre Kálmánem, Albertem Szirmaim czy Viktorem Jacobim. Zanim jednak te dwójka rozpoczęła współpracę, 2 września 1899 roku miała miejsce premiera jego pierwszego dzieła scenicznego, operetki Tilos a Bemenet (Wstęp wzbroniony). Utwór został chłodno przyjęty, mimo dobrej warstwy muzycznej autorstwa Huszki. Odpowiedzialny za to był przede wszystkim librecista Adolf Márai. Jego słabej jakości tekst nie przypadł do gustu publiczności i utwór ten wkrótce zniknął z afisza. Ten nieudany debiut bynajmniej nie zniechęcił młodego kompozytora i wkrótce zaczął on komponować muzykę do kolejnej operetki.
Przełomem w jego karierze kompozytorskiej była trójaktowa operetka Bob herceg (Książe Bob), która miała swoją premierę w budapesztańskim teatrze Népszínház 20 grudnia 1902 roku. Autorami tekstu byli Ferenc Martos oraz Károly Bakonyi i w przeciwieństwie do Adolfa Máraiego stanęli oni na wysokości zadania. Libretto opisuje historię młodego, nieszczęśliwie zaręczonego księcia o imieniu George, który znużony swoimi codziennymi obowiązkami postanawia wyjechać do Londynu. Książe przedstawia się na miejscu jako Bob i poznaje tam piękną, lecz ubogą dziewczynę o imieniu Annie, w której się zakochuje. Operetka okazała się wielkim sukcesem i wkrótce została wystawiona w Wiedniu, Londynie, podbiła Włochy, a nawet dotarła za ocean – była świetnie przyjęta w USA. Książe Bob to pierwsza węgierska operetka, która uzyskała tak wielką międzynarodową popularność. Najsłynniejszym jej fragmentem niewątpliwie jest znakomita aria Londonban, hej.
Aria Londonban, hej z operetki Książe Bob w wykonaniu Róberta Ilosfalvyego oraz Orkiestry Symfonicznej Węgierskiego Radia. Źródło: YouTube
Rok później ten sam duet Martos-Bakonyi przygotował libretto do kolejnej udanej operetki Huszki zatytułowanej Aranyvirág. Tytuł ten jest jednocześnie imieniem głównej bohaterki operetki, neapolitańskiej dziewczyny, która zamienia się na jeden dzień miejscem z amerykańską turystyką zwiedzającą Neapol. Sukcesem niemalże na miarę Księcia Boba była natomiast wystawiona 6 grudnia 1905 roku w budapeszteńskim Teatrze Królewskim operetka Gül Baba, tym razem z librettem przygotowanym przez samego Martosa. Akcja dramatu rozgrywa się w Budzie okupowanej przez Turków. Jedną ze świętych róż, rosnących w ogrodzie bektaszyckiego derwisza Gül Baby, zrywa Gábor, zakochany w tureckiej dziewczynie o imieniu Leila, co rozpoczyna serię zaskakujących wydarzeń… Operetka ta cieszy się popularnością na Węgrzech do dziś i doczekała się szeregu adaptacji filmowych oraz ekranizacji.
Ekranizacja operetki Gül Baba z 1989 roku. W roli tytułowej Gyula Benkő (śpiew: György Melis). Źródło: YouTube
Ostatnią wielką operetką kompozytora była trójaktowa Lili bárónő (Baronówna Lili), która miała premierę w Teatrze Miejskim w Budapeszcie 7 marca 1919 roku (obecnie nosi on nazwę Teatru Erkela, która została mu nadana w 1953 roku). Świetne libretto połączone z wyborną warstwą muzyczną Huszki spowodowały, że operetka ta była wręcz skazana na sukces. Akcja dzieła rozgrywa się na Węgrzech na początku XX wieku. Baron Ernő Malomszeghy kupuje stary zamek od hrabiego László Illésházyego. Po przyjeździe do świeżo zakupionej posiadłości baron wraz z córką Lili po raz pierwszy spotykają pakującego się hrabiego i omyłkowo biorą go za kamerdynera. Hrabia nie wyprowadza ich z błędu i nie ujawnia, kim naprawdę jest, gdyż udając służącego, może być blisko pięknej dziewczyny, w której zakochał się od pierwszego wejrzenia. Operetka ta była niezwykle popularna na Węgrzech w okresie międzywojennym i, jak wskazuje dr Robert Letellier, przeżywała swoje drugie życie w latach 80.
Operetka Lili bárónő, w wersji z fortepianowym akompaniamentem, w wykonaniu solistów Budapeszteńskiego Teatru Operetki z 2018 roku.
Źródło: YouTube
Podobnie jak w przypadku Imre Kálmána utwory Huszki zawierają liczne węgierskie melodie ludowe oraz tradycyjne muzyczne formy taneczne, takie jak czardasz czy palotás. Niezwykle istotną rolę w jego twórczości odegrał także walc, stały element jego operetek. Najsłynniejszym utworem tego typu w dorobku Huszki niewątpliwie jest Walc Papierosowy.
Cigaretta-keringő (Walc papierosowy) z operetki Lili bárónő w wykonaniu Róberta Ilosfalvyego, Anny Zentay oraz Orkiestry Symfonicznej Węgierskiego Radia pod batutą Jánosa Kerekesa. Źródło: YouTube
Równolegle do kariery kompozytorskiej Jenő Huszka działał niezwykle aktywnie na rzecz popularyzacji i wsparcia węgierskiej kultury oraz ochrony praw autorskich. Był jednym z członków założycieli, a następnie wieloletnim prezesem powstałego w 1907 roku Towarzystwa Węgierskich Kompozytorów, Liryków i Wydawców Muzycznych. W 1927 roku został natomiast naczelnikiem wydziału artystycznego w Ministerstwie Kultury, a także pełnił funkcję doradcy szefa tego resortu. W 1929 roku został wybrany na stanowisko wiceprezesa Międzynarodowej Konfederacji Stowarzyszeń Autorów i Kompozytorów (CISAC), a następnie wszedł w skład Rady Muzycznej Węgierskiego Radia.
Jenő Huszka zmarł 2 lutego 1960 roku w Budapeszcie, w wieku 84 lat. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu Farkasréti, miejscu spoczynku innych znakomitych kompozytorów węgierskich, takich jak Béla Bartók czy Zoltán Kodály. Największym osiągnięciem Jenő Huszki niewątpliwie jest stworzenie własnego charakterystycznego stylu – prawdziwie węgierskiej operetki, wyzwolonej z licznych wpływów zagranicznych.
Popiersie Jenő Huszki autorstwa Dezső Mészárosa. Pomnik ten znajduje się przy promenadzie Tagore w mieście Balatonfüred.
Fot. Globetrotter19 / Wikipedia / Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
Bibliografia:
- Lamb A., Huszka Jenő [w:] The New Grove Dictionary of Music and Musicians, Londyn 2001.
- Traubner R., Operetta: A Theatrical History, Routledge, Londyn 2003.
- Letellier, R. I., Operetta: A Sourcebook, Volume II, Cambridge 2015.
- https://cultura.hu/kultura/huszka-jeno-az-operett-hirvivoje/
- http://operett.network.hu/blog/operett-klub-hirei/a-magyar-operett-rovi…