Jakab Pazeller urodził się 2 stycznia 1869 roku w Baden nieopodal Wiednia. Jego muzyczny talent widoczny był od wczesnego dzieciństwa, co dostrzegł sam Karl Millöcker, sławny austriacki kompozytor operetkowy. Studiował skrzypce, dyrygenturę oraz kompozycję w konserwatorium wiedeńskim m.in. u genialnego Carla Michaela Ziehrera, największego rywala Dynastii Straussów. Pazeller uzyskał tam dyplomy w 1888 roku. W latach 1889–1896 był dyrygentem różnych orkiestr teatralnych m.in. w Krems an der Donau, Teplicach czy Marburgu an der Drau (obecnie Maribor w Słowenii). Wkrótce został dyrygentem nieistniejącego już wiedeńskiego teatru Carltheater, położonego w dzielnicy Leopoldstadt. W latach 1896–1905 został kapelmistrzem wojskowym 33 pułku piechoty stacjonującego w Aradzie. Następnie przeprowadził się do Budapesztu gdzie w latach 1906–1918 kierował orkiestrą 38 pułku piechoty. To właśnie tam ożenił się w 1913 roku ze swoją wybranką z którą doczekał się dwójki dzieci.
Jakab Pazeller na fotografii wykonanej w 1900 roku w położonym w Karpatach Zachodnich mieście Herkulesfürdő.
Walc Wspomnienie z Herkulesfürdő op. 124 skomponowany w 1903 roku uczynił go sławnym. Utwór ten był często wykonywany niemalże na całym świecie – od Chicago po Tokio i cieszy się popularnością do dziś. Tytuł filmu Pála Sándora Herkulesfürdői emlék (znanego także pod anglojęzycznym tytułem A Strange Role) z 1976 roku, został zapożyczony właśnie od najbardziej znanej kompozycji Pazellera. W filmie użyto również jego muzyki jako ścieżki dźwiękowej. Co ciekawe Pazeller został odznaczony prestiżowym hiszpańskim odznaczeniem, Orderem Zasługi Wojskowej I klasy, przez króla Hiszpanii Alfonsa XIII. Była to swoista nagroda dla Pazellera za skomponowanie marszu dla hiszpańskiego władcy na jego wesele ze szkocką księżniczką Wiktorią Eugenią Battenberg. Alfons XIII chciał aby to właśnie Jakab skomponował to wyjątkowe dla niego dzieło, gdyż był pod wielkim wrażeniem umiejętności kompozytora po usłyszeniu jego walca opus 124. Jego inna słynna kompozycja, Akácos út (Akacjowa droga), również powstała w Herkulesfürdő i była zainspirowana tym ważnym dla Pazellera miejscem. Dodatkową inspiracją do jej skomponowania były piosenki z okolicznych rumuńskich wiosek. Jej tekst, oryginalnie w języku niemieckim, wkrótce został przetłumaczony na język węgierski. Podobnie jak wspomniany walc, piosenka ta doczekała się dziesiątek różnych wykonań.
Słynna piosenka Akácos út (Akacjowa droga). Wykonanie: Károly Solti oraz Sándor Lakatos i jego kapeli ludowej
O międzynarodowej popularności dzieł Pazellera świadczy również fakt, że sam Giacomo Puccini (jeden z najwybitniejszych kompozytorów operowych, autor m.in. sławnej Cyganerii czy Madame Butterfly) dyrygował walcem Wspomnienie z Herkulesfürdő podczas koncertu w Budapeszcie. Włoch zakochał się bowiem w tym arcydziele po usłyszeniu go w Wenecji.
Najbardziej znane dzieło Pazellera – walc Herkulesfürdői emlék (Wspomnienie z Herkulesfürdő) w wykonaniu Węgierskiej Narodowej Orkiestry Filharmonicznej i dyrygenta Jánosa Ferencsika
Upadek monarchii dualistycznej na wskutek pierwszej wojny światowej odbił się na jego życiorysie. Niegdyś cieszący się powszechnym uznaniem światowej sławy kompozytor stopniowo tracił swoją niegdysiejszą popularność. Od 1920 roku kierował orkiestrą 2 pułku piechoty. Jednocześnie piastował stanowisko dyrektora muzycznego w Akademii Wojskowej Cesarzowej Ludwiki w Budapeszcie. W 1924 roku, w wieku 55 lat złożył wniosek o przejście na wojskową emeryturę aby następnie skupić się wyłącznie na komponowaniu oraz aranżowaniu utworów.
Jakab Pazeller ze swoją córką Blanką Marią w malowniczej wsi Zebegény na Węgrzech, położonej sześćdziesiąt kilometrów na północ od Budapesztu. Fotografia została wykonana w 1937 roku. We wsi tej znajduje się ulica nazwana na jego cześć.
Od 1945 roku był poddawany cenzurze oraz represjom przez reżim komunistyczny. Nowe władze uznały go za wroga jako byłego austriackiego oficera i kapelmistrza. Stracił emeryturę i uniknął deportacji jedynie ze względu na swój podeszły wiek oraz problemy zdrowotne. Zmarł w Budapeszcie 24 września 1957 roku w wieku 88 lat. Jakab Pazeller podczas swojej płodnej kompozytorskiej kariery napisał oprócz wspomnianych utworów operę Spieluhr, dwie operetki: Das Zigeunerkind (1915) oraz Ein Moderner Paris (1917), balet Isis opus 178, trzy uwertury (Verbrüderung z 1914 roku, Meisterprobe z 1932 roku oraz ostatnia Freiheitsglocken z 1956 roku), pięć fantazji, pięćdziesiąt pięć walców (oprócz wspomnianych wcześniej na szczególną uwagę zasługują Der Rosenkönigin opus 123 oraz Tropenzauber opus 125), sześćdziesiąt siedem pieśni, trzydzieści dziewięć marszów, trzy intermezza na orkiestrę (Liebestanz z 1917 roku, Delila z 1920 roku oraz intermezzo bez nazwy własnej z 1925 roku) i wiele innych dzieł orkiestrowych, m.in. serenadę Ein süßes Wort, ein tiefer Blick czy pięć humoresek na orkiestrę: Humoresk (1928), Blauer Dunst (1937), Coufette (1955), Donau-Post (1955) oraz Ringelspiel (1955).
Walc Tropenzauber opus 125 w wykonaniu Czeskiej Filharmonicznej Orkiestry Kameralnej z Pardubic i dyrygenta Johna Georgiadisa. Na szczególną uwagę zasługuje temat walca z 5 minuty i 52 sekundy nagrania. Świetnie słyszalna jest w charakterystyczna melodyjność kompozycji Pazellera.
Tablica upamiętniająca kompozytora znajdująca się przy ulicy Pál utca 6 położonej w VIII dzielnicy Budapesztu Józsefváros . „W tym domu mieszkał i tworzył Jakab Pazeller, urodzony w Baden Bei Wien w 1869 roku, zmarł w Budapeszcie w roku 1957, kompozytor dzieł Herkulesfürdői emlék i Akácos út. Jego inne dzieła to: opera, operetka, uwertura, balet.”
Ostatnie znane zdjęcie Jakaba Pazellera. Przedstawia ono kompozytora podczas pracy nad jego ostatnią uwerturą - Freiheitsglocken (Dzwony Wolności) op. 212, której tytuł związany jest z Powstaniem Węgierskim 1956 roku.
Adam Bielecki
Źródła:
- https://adz.ro/artikel/artikel/souvenir-de-herkulesbad
- http://www.isni.org/0000000116310036
- https://www.klassika.info/Komponisten/Pazeller/lebenslauf_1.html
- http://musiqueclassique.forumpro.fr/t13120-jakob-pazeller-1869-1957
- Bubeníček, P., Subversive Adaptations: Czech Literature on Screen behind the Iron Curtain, Palgrave Macmillan, 2017